Światowy Dzień POChP to globalna inicjatywa, która odbywa się co roku w listopadzie. Celem tego wydarzenia jest zwrócenie uwagi na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), która nadal pozostaje jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie, mimo że dużo wiadomo na temat sposobów jej zapobiegania, a przypadku wykrycia - sposobów leczenia. Ważne jest to, aby odpowiednio wcześnie była ona diagnozowana. Hasło tegorocznych obchodów „Poznaj funkcję swoich płuc” zwraca uwagę na znaczenie spirometrii, czyli badania czynnościowego układu oddechowego. Chociaż jest ono najważniejszym badaniem diagnostycznym służącym rozpoznaniu POChP, można je również stosować do pomiaru stanu zdrowia płuc przez całe życie w innych chorobach i zdrowiu. Umożliwia to wczesną diagnozę i szybkie wdrożenie właściwego leczenia wielu chorób płuc.

POChP - co warto wiedzieć?

POChP to powszechna choroba przewlekła układu oddechowego. Objawia się trudnościami w oddychaniu i prowadzi do stałych, nieodwracalnych problemów z wydolnością płuc. Objawy te często rozwijają się stopniowo, co sprawia, że początkowo mogą być niezauważane lub bagatelizowane. W miarę jak choroba postępuje, stają się jednak coraz bardziej wyraźne i uciążliwe, przez co mogą znacząco wpłynąć na jakość życia pacjenta.

Na POChP najczęściej chorują osoby palące papierosy (obecnie i w przeszłości), ale niebezpieczne może być także palenie bierne oraz narażenie na działanie szkodliwych substancji (pyłów, spalin, chemikaliów), zanieczyszczenie powietrza, astma, czynniki genetyczne, nawracające infekcje dróg oddechowych (zwłaszcza w dzieciństwie), gruźlica czy HIV.

Do najczęstszych objawów POChP należą: duszność (występująca okresowo lub codziennie, często przez cały dzień, początkowo obserwowana tylko podczas wysiłku, nasilająca się z upływem czasu, aż do odczuwanej nawet w stanie spoczynku), przewlekły kaszel, przewlekłe odkrztuszanie plwociny (najsilniejsze po przebudzeniu).

„Wczesna diagnoza i właściwe leczenie mogą pomóc w zahamowaniu postępu choroby i poprawie jakości życia pacjenta. Szybkie wykrycie POChP to podstawa, ponieważ choroba ta jest przewlekła i nieodwracalna. Odpowiednie leczenie może jednak pomóc w kontrolowaniu objawów i zapobieganiu dalszemu pogorszeniu stanu zdrowia. Kluczowym badaniem w rozpoznaniu POChP jest spirometria z próbą rozkurczową” - mówi dr hab. n. med. Piotr Boros, prof. IG, Zakład Fizjopatologii Oddychania, Poradnia Chorób Płuc w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie.

Szacuje się, że w Polsce POChP może występować u ok. 2 mln osób, w tym ok. 80% przypadków tej choroby w kraju ma postać łagodną lub umiarkowaną, ale w tym okresie najszybciej postępuje utrata funkcji płuc. Większość z nich jednak pozostaje nierozpoznana.

Zaostrzenie - niebezpieczne zdarzenie w POChP

Zaostrzenie POChP to nagłe i gwałtowne nasilenie objawów choroby, które trwa zwykle 7-10 dni i wymaga intensyfikacji leczenia. Zaostrzenie objawia się nasileniem duszności, kaszlu oraz produkcji plwociny, może wiązać się także z pogorszeniem ogólnego stanu zdrowia chorego. Nasilenia choroby mogą pojawiać się m.in. w wyniku przeziębienia (infekcji wirusowej) czy zapalenia oskrzeli. Szczególnie niebezpieczny dla osób z POChP jest okres jesienno-zimowy - ze względu na większą liczbę wirusowych i bakteryjnych infekcji dróg oddechowych.

Zaostrzenia nie tylko pogarszają jakość funkcjonowania chorych, ale również są niebezpieczne dla ich życia. Każde z nich, jeżeli nie jest właściwie leczone, może przyspieszać pojawienie się kolejnego zaostrzenia.

„Dlatego, jeżeli chory odczuwa nasilenie objawów POChP, powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Umożliwi to podjęcie szybkiego i właściwego, a więc skutecznego leczenia. Zaostrzenie najłatwiej leczy się na początku, gdy objawy są jeszcze niewielkie - wyjaśnia prof. Boros - Niestety w naszym kraju, choć nie tylko, od lat poważny problem stanowi niezgłaszanie zaostrzeń lub zgłaszanie ich zbyt późno, jak również samodzielne ich leczenie w warunkach domowych. W konsekwencji przekłada się to na szybszy postęp choroby oraz gorsze funkcjonowanie chorego na co dzień” - dodaje prof. Boros.

Istotne też jest, aby chory pamiętał o zaostrzeniach, o sytuacjach, kiedy pogorszenie objawów trwało kilka dni oraz o nieplanowanych wizytach lekarskich z powodu nasilenia kaszlu czy duszności, a następnie zgłaszał to specjaliście podczas wizyty kontrolnej. Lekarz, aby skutecznie mógł wspierać pacjenta oraz zastosować u niego odpowiednie leczenie, musi znać przebieg jego choroby, a informacja o przebytych zaostrzeniach ma kluczowe znaczenie w decyzji o inicjacji nowoczesnego leczenia. Chorzy często mają trudności ze zidentyfikowaniem objawów POChP, dlatego warto, aby prowadzili dzienniczek, w którym każdego dnia będą swoje objawy zapisywać, a jeżeli coś ich zaniepokoi, powinni zgłosić się do lekarza.

Celem leczenia POChP jest łagodzenie objawów oraz zmniejszanie ryzyka zaostrzeń, spowolnienie postępu choroby, poprawa jakości życia i tolerancji wysiłku fizycznego, przeciwdziałanie pogarszaniu się czynności płuc i przedwczesnym zgonom.

Pilna potrzeba rozwiązań systemowych

Według prognoz na nadchodzące lata liczba chorych na POChP będzie się zwiększać. Jest to spowodowane kilkoma czynnikami - zarówno demograficznymi, jak i środowiskowymi, które wpływają na rozwój choroby - takimi jak: starzenie się społeczeństwa i związane z tym współwystępowanie innych chorób, zanieczyszczenie środowiska, ograniczony dostęp do diagnostyki, np. badania spirometrycznego, brak rozwiązań systemowych, niewielka liczba programów przesiewowych dla grup ryzyka.

Autorzy raportu „Stan POChP w Polsce”, opracowanego w 2024 roku, wskazują na wyzwania istotne dla poprawy sytuacji w obszarze POChP. Są to: wczesne rozpoznanie POChP, zwłaszcza w grupach ryzyka, ułatwienie dostępu do podstawowej diagnostyki, czyli badania spirometrycznego, a także zmniejszenie częstości występowania POChP oraz jej zaostrzeń.

Mimo że POChP stanowi poważny problem o rosnącym znaczeniu, to w Polsce choroba nie jest wystarczająco uwzględniana w strategiach zdrowotnych, nie istnieje kompleksowy krajowy plan dotyczący chorób układu oddechowego, nie prowadzi się też rejestru pacjentów.

Autorzy dokumentu zwracają uwagę, że jedna na trzy osoby z POChP jest diagnozowana dopiero w momencie hospitalizacji z powodu zaostrzenia choroby. Z kolei w ramach programu badań przesiewowych w kierunku raka płuca - który to program obejmował kompleksową ocenę stanu zdrowia płuc, w tym wykonanie spirometrii - stwierdzono, że prawie 20% badanych ma niezdiagnozowaną przewlekłą obturacyjną chorobę płuc.

Chorzy w Polsce mają dostęp do spirometrii, jednak nie wykonuje się jej tak często, jak to konieczne. Bardzo niskie są też: finansowanie ze środków publicznych terapii związanych z rzucaniem palenia oraz wskaźnik szczepień przeciwko infekcjom dróg oddechowych, które zaostrzają przebieg POChP.

„Wskaźniki szczepień okazują się niskie, mimo że szczepienia przeciwko grypie sezonowej, SARS-CoV-2 i pneumokokom są refundowane. Potrzebujemy podejścia kompleksowego, obejmującego kampanie informacyjne i zmiany strukturalne, aby umożliwić łatwy dostęp do szczepionek” - zauważa prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko, prezydent-Elekt Europejskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Kierownik Zakładu Genetyki i Immunologii Klinicznej w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie.

Ponadto autorzy raportu wskazują, jakie działania w celu poprawy obecnej sytuacji powinny podjąć osoby odpowiedzialne w naszym kraju za kształtowanie polityki zdrowotnej. Zwracają też uwagę na efektywniejsze wykorzystanie programów badań przesiewowych w kierunku raka płuca jako szansy na wcześniejsze wykrywanie POChP w grupach o podwyższonym ryzyku. Kolejne ważne kroki, jakie należałoby podjąć, to szkolenie i certyfikowanie pielęgniarek oraz innych pracowników służby zdrowia w zakresie diagnostyki układu oddechowego (w tym spirometrii). W zwalczaniu czynników ryzyka rozwoju oraz zaostrzeń POChP pomogłoby również zwiększenie liczby bezpłatnych działań związanych z rzucaniem palenia oraz szczepień przeciwko infekcjom układu oddechowego.

Kluczowa jest edukacja pacjentów z POChP

Kluczową rolę w zarządzaniu chorobą, poprawie jakości życia pacjentów, a także w zmniejszaniu liczby zaostrzeń i hospitalizacji, odgrywa odpowiednia edukacja. Może ona pomóc pacjentom w lepszym radzeniu sobie z chorobą, poprawić ich zaangażowanie w leczenie, a także wpłynąć na motywację do przestrzegania zaleceń terapeutycznych.

Kampania edukacyjna pt. „Pokochaj Płuca. Unikaj zaostrzeń” ma na celu podniesienie świadomości na temat zaostrzeń POChP i wynikających z nich skutków dla chorego, zwiększenie umiejętności rozpoznawania zaostrzeń i monitorowania niepokojących objawów, a także chęci zgłaszania ich we właściwym czasie i dobrego przygotowywania się do wizyt kontrolnych.

Na stronie internetowej kampanii www.pokochajpluca.pl chorzy znajdą cenne informacje o przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, a także o aplikacji Moje POChP, która jest pierwszą polską aplikacją działającą na zasadzie elektronicznego dzienniczka. Ma ona pomóc pacjentom w efektywnym monitorowaniu objawów choroby, a tym samym w dobrym przygotowywaniu się do wizyt u lekarza. Z kolei lekarz, znając przebieg choroby, będzie mógł lepiej dostosować leczenie, czyli pomagać skuteczniej. Aplikacja zwiększa też szansę na rozpoznanie nasilenia objawów POChP i ewentualnych zaostrzeń.

Aplikacja jest bezpłatna. Można ją pobrać na telefon za pośrednictwem sklepu z aplikacjami (Google Play lub AppStore). Rejestracja nie jest wymagana. Z aplikacji można korzystać od razu po jej zainstalowaniu:

- Android: https://qr.short.az/MojePOChPAZimmunologiaandroid,

- iOS: https://qr.short.az/MojePOChPAZimmunoloiaIOS.

Partnerem głównym kampanii „Pokochaj Płuca. Unikaj zaostrzeń” jest Polska Koalicja Zdrowe Płuca. Partner merytoryczny: Polskie Towarzystwo Chorób Płuc, Partner wspierający: Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej. Inicjator: firma AstraZeneca.

Źródła danych:

[1] Dobek R. et al.: Ścieżka chorego na POChP w Polsce: stan obecny i pożądany kierunek zmian. Perspektywa specjalistów pulmonologów, Via Medica, Pneumonologia Polska, 2022; 3(1-2): 23-32.

[2] Greenstone M.: Postępowanie w pierwszej dobie zaostrzenia POChP, Medycyna po Dyplomie, 2010; 19(7): 36-41; https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/147/original/Strony_od_MpD_2010_07-10.pdf?1467967817 (data dostępu: sierpień 2024).

[3] Farnik M.: Silent Exacerbations: underreporting of COPD exacerbations in Poland, ERS, 2020; e-poster #2467.

[4] Serwis Ministerstwa Zdrowia: Mapy potrzeb zdrowotnych 2018; https://mpz.mz.gov.pl/wp-content/uploads/sites/4_old_0212/2018/05/uklad_oddechowy_20180531.pdf (data dostępu: sierpień 2024).

[5] Habashi L., Wait S., Whicher CH., Stan POChP w Polsce, Londyn: Partnerstwo na Rzecz Polityki Zdrowotnej. Data sporządzenia: sierpień 2024.

PL-20757

Źródło informacji: Biuro prasowe kampanii „Pokochaj Płuca. Unikaj zaostrzeń” / papmediaroom

Zdjęcie: Adobe Stock / Suriyo