Kontynuując serię artykułów na temat obrzęków tym razem krótko opiszemy obrzęki wynikające z zaburzeń w odpływie krwi żylnej. Ten typ obrzęków wynika z cofania się krwi i utrudnionego przepływu w naczyniach żylnych. Zaburzenia w odpływie krwi żylnej mogą prowadzić do powstawania obrzęków, najczęściej w kończynach dolnych, które mogą znacząco obniżyć jakość życia i prowadzić do dalszych powikłań zdrowotnych. W artykule omówimy mechanizm powstawania obrzęków tego typu. 

Kilka słów o fizjologii odpływu żylnego 

Układ żylny odpowiada za odprowadzanie krwi ubogiej w tlen z tkanek i narządów do serca. W przypadku kończyn dolnych, transport ten jest utrudniony ze względu na działanie siły grawitacji. Aby pokonać te trudności, żyły kończyn dolnych posiadają specjalne mechanizmy, takie jak zastawki żylne, które zapobiegają cofaniu się krwi, oraz mięśnie szkieletowe, których skurcze pomagają przepchnąć krew w górę. Gdy dochodzi do niewydolności żył lub osłabienia mechanizmów transportu, krew zaczyna zalegać w naczyniach, co prowadzi do wzrostu ciśnienia i powstania obrzęków.

Obrzęk to nadmiar płynu w przestrzeni międzykomórkowej, wynikający ze wzrostu ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach krwionośnych lub zaburzeń drenażu limfatycznego. W przypadku zaburzeń krążenia żylnego obrzęki powstają najczęściej na skutek:

• wzrostu ciśnienia hydrostatycznego - zastój krwi w naczyniach prowadzi do wzrostu ciśnienia, co powoduje przenikanie płynów do tkanek otaczających naczynia.
• zaburzeń przepuszczalności naczyń - przewlekły stan zapalny, wynikający z zastoin krwi, uszkadza ściany naczyń, co zwiększa ich przepuszczalność.
• zaburzeń funkcji limfatycznej - nieleczona przewlekła niewydolność żylna prowadzi do osłabienia przepływu limfy, co potęguje obrzęk.

Główne przyczyny zaburzeń w odpływie krwi żylnej

• niewydolność zastawek żylnych - zastawki żylne zapobiegają cofaniu się krwi w żyłach kończyn dolnych, umożliwiając jej przepływ w stronę serca. Kiedy są one uszkodzone lub niewydolne, krew może cofać się i gromadzić, co prowadzi do zastoju. Niewydolność zastawek żylnych może być wynikiem: genetycznych predyspozycji, urazów lub kontuzji kończyn, przebytego zapalenia żył

• długotrwałe unieruchomienie - długie przebywanie w pozycji siedzącej lub stojącej, np. w pracy, bez regularnych przerw na ruch, powoduje, że przepływ krwi w kończynach dolnych jest zaburzony. Brak aktywności mięśni kończyn dolnych, które wspierają przepływ krwi, prowadzi do zalegania jej w żyłach.
• brak aktywności fizycznej - osoby o siedzącym trybie życia, które nie wykonują regularnych ćwiczeń fizycznych, są bardziej narażone na rozwój niewydolności żylnej.
• ciąża – w czasie ciąży zwiększa się objętość krwi w organizmie kobiety, a powiększająca się macica może uciskać żyły miednicy, utrudniając odpływ krwi z kończyn dolnych. Dodatkowo hormony ciążowe (progesteron i w mniejszym stopniu estrogen) powodują rozluźnienie ścian żył, co zwiększa ryzyko ich niewydolności.
• otyłość - nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie wywiera dodatkowy nacisk na żyły kończyn dolnych, co powoduje trudności w przepływie krwi. Otyłość prowadzi także do zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej, co dodatkowo obciąża układ żylny i sprzyja zastojom i obrzękom
• wiek – z wiekiem ściany naczyń żylnych stają się mniej elastyczne, a zastawki mogą tracić swoją funkcję, co sprzyja zaleganiu krwi w żyłach kończyn dolnych. U osób starszych często obserwuje się zmniejszoną sprawność układu żylnego, co prowadzi do zwiększonego ryzyka niewydolności żylnej
• zakrzepica żył głębokich - zakrzepica żył głębokich to powstanie skrzepliny w żyłach głębokich, najczęściej kończyn dolnych, co prowadzi do ich częściowego lub całkowitego zablokowania. Powstanie zakrzepu uniemożliwia przepływ krwi, powodując jej zastój i ryzyko wystąpienia poważnych komplikacji, takich jak zatorowość płucna
• hormonalne środki antykoncepcyjne i terapia hormonalna - stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych, zwłaszcza tych zawierających estrogeny, oraz hormonalna terapia zastępcza zwiększają ryzyko zakrzepów i zastoju żylnego. Estrogeny wpływają na krzepliwość krwi, co może prowadzić do zaburzeń w odpływie krwi żylnej
• wady wrodzone naczyń krwionośnych - niektóre osoby mają wrodzone wady budowy naczyń krwionośnych, które mogą predysponować do zaburzeń w przepływie krwi. Przykładem może być zespół May-Thurnera, w którym żyła biodrowa jest uciskana przez tętnicę biodrową, co zwiększa ryzyko zakrzepicy i niewydolności żylnej. Inny przykład to zespół Parkesa-Webera, w którym występują malformacje tętniczo-żylne prowadzące do nadmiernego przepływu krwi z tętnic bezpośrednio do żył, z pominięciem sieci naczyń włosowatych. Taki nieprawidłowy przepływ krwi powoduje przeciążenie układu żylnego, co skutkuje poszerzeniem żył, ich niewydolnością i zastojem krwi, prowadzącym do obrzęków.
• nadciśnienie żylne - nadciśnienie żylne to stan, w którym zwiększa się ciśnienie w układzie żylnym. Może to być wynikiem innych schorzeń, takich jak niewydolność serca, które wpływają na ciśnienie w żyłach kończyn dolnych, powodując trudności w odpływie krwi.

Obrzęki z powodu zaburzeń w odpływie krwi żylnej – co widzimy i co zgłasza pacjent

Obrzęki związane z niewydolnością żylną są często pierwszym sygnałem zaburzeń odpływu żylnego. Objawy mogą obejmować:

• obrzęk w okolicach kostek i stóp – najczęstszy i pierwszy objaw niewydolności. W przypadku zaawansowanej niewydolności obrzęki mogą objąć całą kończynę.
• ból i uczucie ciężkości nóg - pacjenci skarżą się na dyskomfort, uczucie pełności lub ciężkości nóg, zwłaszcza po dłuższym okresie stania
• zmiana koloru skóry - skóra na dotkniętej obrzękiem kończynie może stać się ciemniejsza, a nawet mieć sinawy odcień.
• świąd skóry - skóra na kończynach dolnych może być sucha i swędząca. Świąd jest wynikiem przewlekłego zastoju krwi i zwiększonej przepuszczalności naczyń, co prowadzi do podrażnienia skóry i uczucia swędzenia
• stwardnienia i przebarwienia skóry - przewlekła niewydolność żylna może prowadzić do zwłóknienia tkanek i zmian troficznych skóry. Skóry, może nabierać brązowawe przebarwienia (przebarwienia hemosyderynowe) na skutek osadzania się barwników krwi. Skóra może również stawać się twardsza i grubsza (lipodermatosclerosis), co prowadzi do ograniczenia jej elastyczności
• żylaki (varices) – w miarę nasilania się niewydolności żylnej mogą pojawiać się widoczne na powierzchni skóry rozszerzone naczynia żylne, czyli żylaki
• pajączki naczyniowe (teleangiektazje) - są to drobne, czerwone lub niebieskie naczynia krwionośne widoczne na powierzchni skóry. Choć nie są bolesne, ich obecność wskazuje na problemy z układem żylnym i predyspozycje do rozwinięcia bardziej zaawansowanych zaburzeń
• owrzodzenia żylne (ulcus cruris) - wrzodzenia żylne są jednym z najpoważniejszych objawów przewlekłej niewydolności żylnej. Powstają zazwyczaj w okolicy kostek, są trudne do wyleczenia i mogą być bolesne. Wynikają z długotrwałego zastoju krwi, który prowadzi do niedokrwienia i martwicy tkanek.

Typowym objawem obrzęków powodu zaburzeń w odpływie krwi żylnej jest ich największe nasilenie pod koniec dnia lub po długotrwałym przebywaniu w pozycji stojącej. Obrzęki te mają tendencję do zmniejszania się po nocy lub po odpoczynku z uniesionymi nogami.

Pojawienie się obrzęków  w obrębie kończyn dolnych jest pierwszym sygnałem, mówiącym o zaburzeniach w odpływie naczyń żylnych.

Źródła:

Negus D. Bergan J. Coleridge Smith P. Owrzodzenia podudzi, Diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo alfa-medicapress. 2005, str 34-69

Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 16.

Postępowanie w przewlekłej chorobie żylnej kończyn dolnych. Podsumowanie wytycznych European Society for Vascular Surgery 2022. Medycyna Praktyczna 2023, https://www.mp.pl/zakrzepica/wytyczneartykuly/wytyczne/330449,postepowanie-w-przewleklej-chorobie-zylnej-konczyn-dolnych-podsumowanie-wytycznych-european-society-for-vascular-surgery-2022 dostęp: 29.10.2024

Przewlekła choroba żylna. Wytyczne postępowania klinicznego Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Naczyniowej (ESVS, European Society for Vascular Surgery) . Eur J Vasc Endovasc Surg (2015) 49, 678-737. https://ptchn.com.pl/wp-content/uploads/2018/12/Wytyczne-postepowania-klinicznego-Europejskiego-Towarzystwa-Chirurgii-Naczyniowej.pdf dostęp: 29.10.2024

zdjęcie: Adobe Stock

Treści z serwisu pielęgniarki.com.pl – pielęgniarstwo i położnictwo w praktyce mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowią porady specjalistycznej, medycznej, lekarskiej czy pielęgniarskiej.

O obrzękach pisaliśmy w artykułach:

Obrzęki w różnych częściach organizmu - o czym mogą świadczyć?

Obrzęki z powodu zaburzeń w odpływie chłonki - filarioza

O obrzęku Quinckego słów kilka