Sejmowa Komisja Zdrowia na posiedzeniu w dniu 12 czerwca 2024 rozpatrzyła informację na temat stanu transplantologii i procedur pozyskiwania narządów. Informacje przedstawił podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia Marek Kos. 

Na wstępie informacji minister zaznaczył, że ostatni materiał na temat transplantologii był przedstawiany przez ministerstwo w 2022 r. Od tego czasu dużo zmieniło się, gdyż poprzedni raport swoim horyzontem czasowym obejmował okres pandemii.

W 2022 r. w Polsce przeszczepiono 1404 narządy pobrane od dawców zmarłych. Jest to o ponad 120 przeszczepów więcej niż w roku 2021. Natomiast w roku 2023 nastąpił skokowy wzrost liczby wykonywanych procedur. Przeszczepiono 1805 narządów, takich jak nerki, wątroba, serce, trzustka, płuca, a także wykonano liczne przeszczepienia wielonarządowe. Z kolei w bieżącym roku, 1 stycznia do końca maja 2024 r. przeszczepiono już 890 narządów. Przykładowo wzrosła liczba przeszczepionych nerek pobranych od dawców zmarłych. Wzrost jest o 21%, z 802 w 2022 roku do 973 w roku 2023. Liczba przeszczepionych wątrób pobranych od dawców zmarłych wzrosła aż̇ o 57%. 

Na polepszające się wyniki ma wpływ zwiększająca się liczba szpitali z tzw. potencjałem donacyjnym, czyli takich, które zgłaszają dawców. W 2022 r. liczba szpitali aktywnych donacyjnie, czyli takich, które zgłosiły przynajmniej jednego dawcę potencjalnego, wynosiła 142, natomiast w 2023 r. nastąpił wzrost o 10 i są to 152 szpitale. Dzięki aktywności tych szpitali możliwe było pobranie 2021 narządów, podczas gdy w 2022 r. liczba ta wynosiła 1627. 

W roku 2023 przeszczepiano także narządy, które były pobrane poza granicami naszego kraju. Głównie były to takie kraje jak Austria, Bułgaria, Czechy, Litwa czy Niemcy. 

Biorąc pod uwagę poszczególne narządy to liczba przeszczepów wygląda następująco:

• nerka - w 2019 r. – 907 przeszczepów. W 2020 roku spadek - 717 przeszczepów, w 2021 - 709. Przyczyną spadków była pandemia covidu. W roku 2023 - 973 zabiegi, a od początku 2024 roku 1072 przeszczepienia nerki.
• wątroba - porównując rok 2019 z 2023, jest to 331 do 523, czyli bardzo duży wzrost przeszczepów. Prognozowana liczba na koniec bieżącego roku – 590.
• serce - przeszczepienia w roku 2019 – 145, w 2023 – 179
• płuca - w roku 2019 – 57 przeszczepień́. W roku 2023 – 98 zabiegów.
• części wątroby - w 2019 było 21, a w roku 2023 – 27
• przeszczepianie narządów od dawców żyjących, to w przypadku nerek w roku 2019 były 52 przeszczepienia, w 2023 – 78. 

Jakie kierunki działań w obszarze medycyny transplantacyjnej?

Ministerstwo Zdrowia pragnie dążyć do:

• zwiększenia aktywności donacyjnej szpitali i liczby pozyskiwanych narządów i tkanek dostępnych do przeszczepienia;
• wspierania i rozwoju programów żywego dawstwa
• stałego podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności personelu medycznego, w tym koordynatorów transplantacyjnych
• podnoszenia świadomości społecznej w zakresie dawstwa i medycyny transplantacyjnej. 

Jakie działania są podejmowane?

Minister w swoim sprawozdaniu zwrócił uwagę na fakt, że największy nacisk w podejmowanych przez Ministerstwo Zdrowia działaniach kładziony jest na rozwój sieci koordynatorów transplantacyjnych – z którym wiąże się finansowanie działalności tych koordynatorów, jak również ich szkolenia. Do zadań́ takich koordynatorów należą: identyfikacja dawcy, kwalifikacja dawcy i autoryzacja pobrania; opieka nad dawcą; koordynacja i organizacja pobrań wielonarządowych; monitorowania potencjału dawstwa; edukacja i promocja. 

Ministerstwo Zdrowia realizuje projekt z programu operacyjnego „Wiedza, edukacja, rozwój” – PO WER – „Wsparcie procesów dotyczących dawstwa narządów i tkanek przez opracowanie i wdrożenie szpitalnego systemu jakości dawstwa i standardów akredytacyjnych oraz wzmocnienie kompetencji szpitalnej koordynatorów dawstwa i kadry zarządzającej podmiotami leczniczymi”. W Polsce jest 380 szpitali, które spełniają̨ podstawowe kryteria w zakresie potencjału dawstwa, czyli funkcjonuje tam oddział intensywnej terapii, oddział udarowy albo oddział intensywnej opieki neurochirurgicznej. Niemniej jednak do 2020 roku tylko 60-80 z tych szpitali aktywnie działało, aktywnie zgłaszało zmarłych dawców ze stwierdzoną śmiercią̨ mózgu, z czego około 10 szpitali zgłaszało 10 i więcej potencjalnych dawców w ciągu roku i odpowiadało za 35% wszystkich zgłoszeń. W 2023 roku liczba tych szpitali wzrosła do 152. W tym roku ponad 40 szpitali, które odpowiada dzięki tym zgłoszeniom za 55% wszystkich dawców potencjalnych zgłoszonych w Polsce. 

Ponadto ministerstwo realizuje jeszcze dwa programy. Są to:

• program wieloletni na lata 2023-2032 „Narodowy program transplantacyjny”. Celem jest zwiększenie liczby pobieranych i przeszczepianych komórek tkanek i narządów, co pozwoli przybliżyć się do wskaźników europejskich. Program został przyjęty w maju 2023 r. W roku 2023 było na ten cel przewidziane 75 mln a teraz, aż̇ do 2032 r., 100 mln rocznie. W ramach tego programu przewidziane są inwestycje w personel, infrastrukturę̨ i wyposażenie jednostek.
• drugi program to REACT-EU dla podmiotów realizujących świadczenia w zakresie medycyny transplantacyjnej. Tutaj wsparciem objęte są ośrodki o znaczeniu strategicznym. Celem jest poprawa jakości diagnostyki leczenia dostępu pacjentów do nowoczesnej infrastruktury, podniesienie standardu procedur oraz zwiększenie liczby przeszczepień́. Całkowita wartość projektu to 70 400 tys. zł. 

Nowe metody transplantacji

Głos zabrał również krajowy konsultant w dziedzinie transplantologii klinicznej prof. dr hab. n. med. Michał Grąt, który zwrócił uwagę na poprawę jakości samych metod transplantacji poprzez wprowadzenie w Polsce nowoczesnych metod perfuzji pozaustrojowej narządów. Metody te umożliwiają zwiększenie puli narządów, które są dostępne do przeszczepienia. Profesor zwrócił również uwagę na nowe metody przeszczepiania, np. rozpoczęto dzielenie jednej wątroby dla dwóch biorców, co jest odpowiedzią na niedobór narządów czy też przeprowadza się laparoskopowe pobrania wątroby od żywych dawców. 

Koordynacja przeszczepów zagranicznych

W dyskusji głos zabrał również Dyrektor Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji „Poltransoplant” prof. dr hab. n. med. Artur Kamiński, który doniósł się do pytania na temat platformy FOEDUS. 

Program FOEDUS jest informatyczną platformą zapewnia ważne narzędzie do zarządzania transgraniczną wymianą organów: oferty i prośby. Platforma informatyczna ma zastosowanie w przypadku braku odpowiedniego biorcy lub dawcy w przypadku pilnego wniosku w granicach kraju. Dostęp do chronionej platformy informatycznej jest możliwy wyłącznie dla europejskich krajowych organizacji transplantacyjnych. Jeśli zostanie znaleziony odpowiedni biorca lub dostępny organ, rozpoczyna się proces współpracy w zakresie wymiany organów.

Dyrektor Poltransplantu poinformował, że jeśli chodzi o aktywność, to w 2023 r. Polska była na czwartym miejscu, jeśli chodzi o liczbę wykonanych przeszczepów od dawców zagranicznych. Natomiast jeśli chodzi o ten rok i FOEDUS-a, w ramach tego programu wymiany międzynarodowej narządów przeszczepiono do końca maja 88 narządów rożnych, z tego 12 w Polsce.  Procedura ta wiąże się z dużym wyzwaniem logistycznym, gdyż to najczęściej polski zespół musi jechać za granicę albo lecieć. Dyrektor zwrócił uwagę i podał przykłady takich sytuacji. Otóż, np. jeśli po pobranie narządów zespól wyrusza to np. polska karetka nie może stosować sygnałów dźwiękowych i nie jest pojazdem uprzywilejowanym za granicą. W związku z tym trzeba zorganizować na przykład kolumnę policyjną z policji danego kraju, a nie policji polskiej, która toruje drogę. 

Po krótkiej dyskusji posiedzenie komisji zamknięto.

Źródło: 

Komisja Zdrowia Sejm X kadencji 2024: https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/biuletyny.xsp?view=2&komisja=ZDR

Foedus – Cross Border Organ Exchange, https://www.foedus-eoeo.eu/#/public dostęp: 1.08.2024

zdjęcie: adobe stock