Systemy zmianowe w pracy pielęgniarek zaczęły się pojawiać na szeroką skalę na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to rozwój szpitalnictwa oraz postęp medycyny zwiększył zapotrzebowanie na ciągłą opiekę nad pacjentami. W miarę jak szpitale stawały się coraz większe i bardziej dostępne, a także działały przez całą dobę, konieczne było wprowadzenie systemu zmianowego, aby zapewnić stałą opiekę. Dziś praca zmianowa jest standardem w pielęgniarstwie, a grafik zmianowy zależy od krajowych regulacji oraz potrzeb placówek medycznych.

Praca zmianowa, zwłaszcza w zawodach medycznych ma istotny wpływ na zdrowie fizyczne, psychiczne oraz życie społeczne. Zawody te wymagają ciągłej gotowości do pracy w różnych porach dnia i nocy, co może powodować szereg trudności i długoterminowych skutków dla organizmu.

Skutki fizyczne

Praca zmianowa często zaburza rytm dobowy, co może prowadzić do chronicznego niedoboru snu i bezsenności. Praca w nocy zakłóca naturalne procesy regeneracyjne organizmu, co może prowadzić do większego zmęczenia. Badania wykazują, że praca zmianowa jest powiązana z wyższym ryzykiem wystąpienia chorób serca, nadciśnienia i problemów metabolicznych, takich jak otyłość czy cukrzyca. Nieregularne godziny pracy mogą zaburzać rutynę posiłków, co może prowadzić do problemów z trawieniem, takich jak zgaga, wrzody, a także problemy metaboliczne. Chroniczne zmęczenie i niedosypianie mogą osłabiać układ odpornościowy, zwiększając podatność na infekcje.

Skutki psychiczne

Praca w zawodach medycznych, która wymaga dużej odpowiedzialności i częstych zmian godzin pracy, może prowadzić do stresu, przemęczenia i wypalenia zawodowego. Osoby pracujące w systemie zmianowym są bardziej narażone na depresję i zaburzenia lękowe. Regularne zakłócanie rytmu dnia i nocy wpływa na produkcję hormonów, takich jak melatonina i serotonina, które odgrywają ważną rolę w regulacji nastroju. Niewyspanie i zmęczenie mogą prowadzić do trudności w koncentracji, problemów z pamięcią i zwiększonego ryzyka błędów w pracy.

Skutki społeczne

Nieregularne godziny pracy mogą prowadzić do trudności w planowaniu czasu z rodziną i przyjaciółmi. Wiele osób pracujących zmianowo zgłasza trudności z utrzymywaniem relacji rodzinnych i społecznych. Praca zmianowa utrudnia utrzymanie zdrowej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, co może prowadzić do poczucia izolacji i frustracji.

Problemy ze snem to jedno z najczęściej zgłaszanych wyzwań w pracy zmianowej, szczególnie w zawodach wymagających pracy nocnej, jak w przypadku pielęgniarek, położnych i pielęgniarzy. Zakłócony rytm snu wpływa nie tylko na samopoczucie w ciągu dnia, ale także na zdrowie fizyczne i psychiczne. Poniżej znajduje się szczegółowe omówienie, jak praca zmianowa wpływa na sen.

Rytm dobowy to biologiczny zegar organizmu regulujący procesy fizjologiczne, które cyklicznie zmieniają się w ciągu doby. Praca nocna zakłóca ten rytm, ponieważ organizm jest przystosowany do aktywności w dzień i odpoczynku w nocy. Zakłócenie rytmu dobowego może prowadzić do tzw. zespołu zaburzeń snu i czuwania, w którym sen w ciągu dnia nie daje organizmowi pełnej regeneracji. Często pojawiają się trudności w zasypianiu oraz uczucie niepełnego wypoczęcia po drzemkach dziennych.

Praca zmianowa często wiąże się z mniejszą ilością snu, co może prowadzić do chronicznego niedoboru snu. Z badań wynika, że osoby pracujące w systemie zmianowym średnio śpią krócej niż osoby pracujące w tradycyjnym rytmie dziennym. Skrócony sen negatywnie wpływa na regenerację organizmu, obniża odporność i zwiększa ryzyko rozwoju chorób przewlekłych, jak nadciśnienie czy cukrzyca.

Sen osób pracujących zmianowo często jest płytszy i przerywany, co prowadzi do braku pełnej regeneracji. Czynniki zewnętrzne, jak hałas za oknem czy światło dzienne, mogą dodatkowo utrudniać zasypianie w ciągu dnia. Jakość snu spada również ze względu na niemożność przejścia przez wszystkie fazy snu, w tym fazy głębokiego snu, które są kluczowe dla odpoczynku fizycznego i psychicznego.

Zasypianie w nietypowych porach (np. w dzień) jest trudne, ponieważ organizm nie produkuje wtedy naturalnie wysokiego poziomu melatoniny, hormonu snu. Często pojawia się też przerywany sen, w którym osoba budzi się wielokrotnie w ciągu dnia lub śpi krócej niż zamierzała, co dodatkowo zmniejsza efektywność odpoczynku.

Przewlekłe problemy ze snem mogą prowadzić do problemów, takich jak depresja i zaburzenia lękowe. Niedobór snu wpływa na produkcję hormonów regulujących nastrój, co zwiększa ryzyko problemów emocjonalnych. Niedobór snu osłabia zdolność koncentracji, pamięć i podejmowanie decyzji, co jest szczególnie problematyczne w zawodach medycznych, gdzie potrzebna jest wysoka czujność.

O tym jak sobie radzić  napiszemy w następnym artykule z tego cyklu.

Źródła:

Walker, M. Dlaczego śpimy. Odkrywanie potęgi snu i marzeń sennych. Kraków 2017 Wydawnictwo Marginesy.

Caruso CC. Negative impacts of shiftwork and long work hours. Rehabil Nurs. 2014 Jan-Feb;39(1):16-25. doi: 10.1002/rnj.107. Epub 2013 Jun 18. PMID: 23780784; PMCID: PMC4629843. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23780784/ dostęp: 29.11.2024

Knutsson A. Health disorders of shift workers. Occup Med (Lond). 2003 Mar;53(2):103-8. doi: 10.1093/occmed/kqg048. PMID: 12637594. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12637594/ dostęp: 29.11.2024

Costa G. Shift work and health: current problems and preventive actions. Saf Health Work. 2010 Dec;1(2):112-23. doi: 10.5491/SHAW.2010.1.2.112. Epub 2010 Dec 30. PMID: 22953171; PMCID: PMC3430894. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3430894/ dostęp: 29.11.2024

zdjęcie: adobe stock