Jama brzuszna wyścielona jest od środka błoną. Pod wpływem różnych czynników, szczególnie drobnoustrojów chorobotwórczych może dochodzić do stanów zapalnych czyli zapalenia otrzewnej. Mogą mieć one charakter miejscowy lub rozlany i zajmować całą otrzewną.  Stan, w którym zapalenie obejmuje całą jamę otrzewnej i przebiega w sposób gwałtowny stanowi bezpośrednie zagrożenie życia chorego. Na skutek zapalenia, stan chorego znacznie się pogarsza, rozwija się sepsa i zespół niewydolności wielonarządowej. Na oddział chirurgii trafiają pacjenci z zapaleniem otrzewnej jako podstawową jednostką chorobową wymagającą szybkiej interwencji ratującej życie, bądź zapalenie otrzewnej pojawia się jako powikłanie zabiegu chirurgicznego. Sama jama otrzewnej w warunkach dobrostanu organizmu jest jałowa. Dopiero pod wpływem zadziałania czynników chemicznych, fizycznych, biologicznych, urazów bądź nacieków nowotworowych dochodzi do jej zakażenia i zapalenia. Chorobami, które najczęściej prowadzą do zapalenia otrzewnej i wymagają szczególnej uwagi personelu w opiece przed jak i opiece szpitalnej są : ostre zapalenie wyrostka robaczkowego z jego perforacją, przedziurawienie wrzodu trawiennego, ostre zapalenie trzustki i pęcherzyka żółciowego. Do rozległego zapalenia otrzewnej dochodzi również na skutek przedziurawienia jelita oraz jego martwicy.

Objawy zapalenia otrzewnej są wyraziste i trudne do przeoczenia. Odpowiednio zebrany wywiad i badanie palpacyjne brzucha wystarczą by wysunąć podejrzenie choroby. W wywiadzie od chorego z zapaleniem otrzewnej powinny pojawić się informacje o stałym charakterze bólu brzucha.  Może być on ograniczony lub rozlany. Pacjent może zgłaszać nudności i wymioty oraz zatrzymanie gazów i stolca. Należy pamiętać, że szczególnie to ostatnie niezależnie od etiologii choroby, powinno sugerować nam podejrzenie zapalenia otrzewnej. Stan zapalny prowadzi do porażennej niedrożności przewodu pokarmowego a tym samym wstrzymania pracy jelit.

W badaniu fizykalnym największą uwagę należy poświęcić brzuchowi i jego okolicom. W zapaleniu otrzewnej brzuch jest tkliwy, bolesny i pojawia się obrona mięśniowa. Mówi się o brzuchu deskowatym, ze względu na napięcie mięśni. Specyficzny jest dodatni objaw Blumberga. Perystaltyka może być leniwa , bądź w późniejszym etapie niesłyszalna. Często słychać tylko tony aorty, które w literaturze medycznej określane są czasami jako tzw. „dzwon śmierci”. Brzuch jest wzdęty. Często dołączają się objawy wstrząsowe takie jak blada i spocona skóra.

W badaniach ogólnych do najczęstszych objawów należą: tachykardia, spadek diurezy, obniżone ciśnienie tętnicze, wyostrzenie rysów twarzy chorego tzw. ”twarz Hipokratesa”. Te typowe dla wstrząsu objawy są odzwierciedleniem pojawiającej się w „ostrym brzuchu” oligowolemii tj. przechodzenia płynów ustrojowych do tzw. trzeciej przestrzeni, najczęściej otrzewnej, jelit i żołądka. Dodatkowo na odwodnienie wpływają obfite wymioty, brak możliwości efektywnej podaży płynów oraz gorączka. Na oddziałach chirurgii zleca się badania dodatkowe takie jak podstawowe badania krwi, bada się  poziom leukocytozy, mocznika, kreatyniny. Określa się stan nawodnienia pacjenta, zleca badania radiologiczne i ultrasonograficzne. W/w badania nie służą do rozpoznania choroby a raczej określeniu stanu w jakim znajduje się chory. Badania stanowią wskazówki w jaki sposób można ustabilizować stan pacjenta przed operacją.

Leczenie rozległego zapalenia otrzewnej polega na operacji, której celem jest usunięcie źródła zakażenia,  płukania otrzewnej oraz założenia w niej drenu jeżeli są ku temu wskazania. Jamę otrzewnej płucze się roztworem soli fizjologicznej z dodatkiem środków antyseptycznych. Operacja może mieć charakter otwarte bądź wykonana może być metodą laparoskopową. Stan pacjenta przed zabiegiem powinien być wyrównany. Szczególną uwagę poświęca się równowadze wodno-elektrolitowej i kwasowo zasadowej. Do żołądka obligatoryjnie zakłada się sondę celem jego odbarczenia i odsysania jego treści. Po operacji pacjent jest monitorowany a lekarz prowadzący włącza antybiotykoterapię. Kluczową dla pacjenta rolę odgrywa czas. Im szybciej trafi do szpitala i zostanie zoperowany tym większa jest jego szansa na pełen powrót do zdrowia i brak powikłań. Zbyt późno rozpoznane i leczone zapalenie otrzewnej często kończy się zgonem pacjenta. Operacje otrzewnej mogą dawać powikłania ogólne i miejscowe. Najczęściej dochodzi do powstania ropni i przetok, dochodzi do zaburzeń gojenia się rany. Jednym z powikłań może być pooperacyjna niedrożność jelit.

Zapalenie otrzewnej może mieć charakter miejscowy. Nieleczony może również prowadzić do stanu zagrożenia życia.  Skuteczne leczenie zapalenia otrzewnej na oddziale chirurgicznym powinno polegać na zwalczaniu ognisk zakażenia, niszczeniu ognisk chorobotwórczych, opanowaniu zaburzeń ogólnoustrojowych oraz unikaniu powikłań. Rozległe zapalenie otrzewnej w krótkim czasie prowadzi do śmierci chorego. Dlatego niezwykle ważna jest szybka diagnostyka i operacja ratująca życie.

Treści z serwisu pielęgniarki.com.pl – pielęgniarstwo i położnictwo w praktyce -  mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowią porady specjalistycznej, medycznej, lekarskiej czy pielęgniarskiej.