Bronchoskopia to jedno z kluczowych badań diagnostycznych i terapeutycznych w pulmonologii, pozwalające na bezpośrednią ocenę dróg oddechowych pacjenta. Dzięki bronchoskopii możliwe jest nie tylko uzyskanie obrazu wnętrza dróg oddechowych, ale także pobranie próbek do dalszych badań (np. biopsja) czy przeprowadzenie drobnych zabiegów leczniczych.

Pierwszy opis zabiegu bronchoskopii datuje się na rok 1897 – w trakcie zabiegu usunięto kość z oskrzela przez wprowadzoną przez szparę głośni rurkę metalową z zewnętrznym źródłem światła.

Rodzaje bronchoskopii

Istnieją dwa podstawowe rodzaje bronchoskopii, które różnią się techniką i zakresem możliwości diagnostycznych oraz terapeutycznych:

Bronchoskopia elastyczna (fibrobronchoskopia) – wykorzystywany jest giętki bronchoskop, co umożliwia dokładne obejrzenie głównych dróg oddechowych oraz dotarcie do mniejszych oskrzeli. Bronchoskopia elastyczna jest zwykle wykonywana przy znieczuleniu miejscowym i jest mniej inwazyjna, co sprawia, że pacjent szybciej wraca do zdrowia. Najczęściej stosuje się ją w diagnostyce.

Bronchoskopia sztywna – wykonywana jest przy użyciu sztywnego bronchoskopu i wymaga znieczulenia ogólnego. Ten rodzaj bronchoskopii stosowany jest głównie do bardziej zaawansowanych procedur terapeutycznych, np. usuwania ciał obcych, tamowania krwawienia lub poszerzania dróg oddechowych za pomocą stentów. Bronchoskopia sztywna jest bardziej inwazyjna, ale pozwala na przeprowadzenie zabiegów, które nie byłyby możliwe przy użyciu bronchoskopu elastycznego.

Możliwości diagnostyczne bronchoskopii:

Ocena wnętrza dróg oddechowych – lekarz może ocenić wygląd śluzówki, obecność zgrubień, guzów, stanów zapalnych czy obszarów zwężonych.

Pobranie próbek (biopsja) – bronchoskopia pozwala na pobranie próbek tkanki (biopsja) z podejrzanych zmian, co jest szczególnie ważne w diagnostyce nowotworów.

Płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe – polega na wprowadzeniu roztworu soli fizjologicznej do oskrzeli i odessaniu go w celu pozyskania próbki do analizy mikrobiologicznej i cytologicznej.

Pobieranie wymazów – na potrzeby diagnostyki infekcji, np. gruźlicy, chorób grzybiczych lub bakteryjnych.

Możliwości terapeutyczne bronchoskopii:

Usuwanie ciał obcych – szczególnie istotne u dzieci lub osób starszych, które przypadkowo mogą wdychać małe przedmioty.

Tamowanie krwawienia – lekarz może zastosować specjalne techniki, np. koagulację, aby zatrzymać krwawienie z dróg oddechowych.

Poszerzanie zwężonych dróg oddechowych – bronchoskopia umożliwia zakładanie stentów w zwężonych oskrzelach, co jest pomocne w leczeniu pacjentów z nowotworami czy przewlekłymi chorobami układu oddechowego.

Usuwanie wydzieliny – bronchoskopia pozwala na usunięcie nadmiaru wydzieliny z dróg oddechowych, co jest korzystne dla pacjentów z przewlekłymi chorobami płuc, np. mukowiscydozą czy POChP.

Wskazania do bronchoskopii

Bronchoskopia znajduje zastosowanie w diagnostyce i leczeniu takich schorzeń jak:

• nowotwory płuc – umożliwia wykrycie guzów i pobranie próbek

• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – pozwala ocenić zmiany w oskrzelach.

• gruźlica płuc – umożliwia pobranie próbek i ocenę stanu płuc.

• zapalenie płuc – szczególnie jeśli standardowe leczenie nie przynosi efektów.

• zwężenia dróg oddechowych i ciała obce – umożliwia usunięcie ciał obcych i ocenę zwężeń.

• krwioplucie – pozwala na zlokalizowanie źródła krwawienia

Pozostałe wskazania do wykonania bronchoskopii to:

·      nawracające zapalenie dolnych dróg oddechowych lub zapalenie płuc o tej samej lokalizacji

·      duszność o niejasnej przyczynie

·      wykrztuszanie dużej ilości wydzieliny, na przemian ropnej i śluzowej

·      powiększenie węzłów chłonnych w okolicy

Przeciwskazania do wykonania bronchoskopii to:

• ciężka niewydolność oddechowa
• zawał mięśnia sercowego w ciągu ostatnich 2 tygodni lub niestabilna dławica piersiowa
• ciężkie zaburzenia rytmu, zwłaszcza komorowe
• zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie szyjnym

Wykonywane zabiegi bronchoskopowe:

• biopsja ściany oskrzeli
• wymazy szczoteczkowe
• pobieranie popłuczyn oskrzelowych
• płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe - BAL
• przezoskrzelowa biopsja płuca – TBLB
• kriobiopsja płuca – TBLC
• ultrasonografia wewnątrzoskrzelowa – EBUS
• przezoskrzelowa aspiracyjna biopsja igłowa – TBNA
• bronchoskopia fluorescencyjna – AFI
• bronchoskopia terapeutyczna

Przygotowanie do badania bronchoskopii – w skrócie

Konsultacja lekarska – omówienie stanu zdrowia pacjenta, ewentualnych chorób towarzyszących oraz leków.

Badania wstępne – m.in. RTG klatki piersiowej, badania krwi (INR, APTT, morfologia), EKG, spirometria.

Odstawienie pokarmów i płynów – zwykle 4-6 godzin przed badaniem, aby uniknąć ryzyka aspiracji.

Odstawienie niektórych leków – zwłaszcza leków przeciwkrzepliwych (po konsultacji z lekarzem).

Przygotowanie psychiczne pacjenta – wyjaśnienie procedury, aby zmniejszyć stres i lęk.

Opieka pielęgniarska przed bronchoskopią

Opieka pielęgniarska przed bronchoskopią jest ważnym elementem przygotowania pacjenta do badania. Ma na celu minimalizację ryzyka powikłań oraz zapewnienie komfortu fizycznego i psychicznego pacjenta. Opieka ta obejmuje:

Wywiad zdrowotny i ocena stanu pacjenta - pierwszym krokiem w przygotowaniu pacjenta do bronchoskopii jest szczegółowy wywiad zdrowotny. Na tym etapie pokrywa się z przeprowadzaną konsultacją i wywiadem lekarskim. W wyniku wywiadu otrzymujemy informację o:

• dotychczasowych chorobach przewlekłych pacjenta (np. choroby serca, cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma)
• alergiach, zwłaszcza na środki stosowane do znieczulenia miejscowego lub ogólnego
• obecnie stosowanych lekach, ze szczególnym uwzględnieniem leków przeciwkrzepliwych, takich jak aspiryna czy warfaryna, które mogą zwiększać ryzyko krwawienia
• objawach, takich jak duszność, kaszel, ból w klatce piersiowej, które mogą być istotne dla lekarza planującego zabieg.

Edukacja pacjenta - przed bronchoskopią ważne jest, aby pacjent miał pełne zrozumienie procedury. Informacja o przebiegu badania, ma na celu zminimalizowanie stresu i obaw związanych z zabiegiem. Rozmowa edukacyjna obejmuje następujące tematy:

• wyjaśnienie pacjentowi, jak przebiega bronchoskopia, co będzie się działo i czego można się spodziewać
• dyskusję na temat odczuć - pacjent może odczuwać dyskomfort związany z znieczuleniem gardła oraz wprowadzeniem bronchoskopu. Warto na tym etapie podpowiedzieć techniki, które mogą pomóc w zminimalizowaniu dyskomfortu, np. spokojne oddychanie przez nos.

Instrukcje dotyczące przygotowania fizycznego - aby zminimalizować ryzyko powikłań, pacjent musi przestrzegać kilku kluczowych zaleceń. Pielęgniarka instruuje pacjenta co do:

• odstawienia jedzenia i picia - najczęściej pacjent powinien powstrzymać się od jedzenia i picia na co najmniej 4-6 godzin przed bronchoskopią. Pozwala to na zmniejszenie ryzyka aspiracji treści żołądkowej w trakcie badania
• odstawienia lub zmiany dawkowania leków - jeśli pacjent przyjmuje leki przeciwkrzepliwe, pielęgniarka informuje go o konieczności konsultacji z lekarzem w celu ich odstawienia na kilka dni przed badaniem, aby zmniejszyć ryzyko krwawienia. W przypadku pacjentów z nadciśnieniem, lekarz może zalecić przyjęcie leków rano, a pielęgniarka przypomina o tym pacjentowi. Na zlecenie lekarza, jeśli pacjent choruje na astmę, przed bronchoskopią podaje się lek rozkurczający oskrzela
• unikania palenia - zaleca się, aby pacjent nie palił papierosów co najmniej 24 godziny przed badaniem, ponieważ palenie może zwiększać wydzielanie śluzu i utrudniać przebieg bronchoskopii.

Pomiar parametrów życiowych - pielęgniarka dokonuje pomiaru podstawowych parametrów życiowych pacjenta przed bronchoskopią, w tym:

• tętna i ciśnienia krwi – aby upewnić się, że pacjent jest w stabilnym stanie przed rozpoczęciem badania
• saturacji – czyli poziomu nasycenia krwi tlenem. Jest to szczególnie ważne u pacjentów z chorobami układu oddechowego
• temperatury ciała – wszelkie oznaki infekcji mogą być przeciwwskazaniem do wykonania bronchoskopii, dlatego monitorowanie temperatury jest istotne.

Przygotowanie do znieczulenia - znieczulenie jest kluczowym elementem bronchoskopii, a jego rodzaj zależy od wskazań i preferencji pacjenta oraz od decyzji lekarza. Opieka pielęgniarska przed znieczuleniem obejmuje:

• poinformowanie pacjenta o rodzaju znieczulenia – pielęgniarka wyjaśnia, że zazwyczaj stosowane jest znieczulenie miejscowe gardła, aby zminimalizować odruchy kaszlu
• przygotowanie pacjenta do podania leków uspokajających – jeśli lekarz zaleci środki uspokajające, pielęgniarka podaje je odpowiednio wcześniej i monitoruje reakcję pacjenta.

Przygotowanie psychiczne i redukcja stresu - dla wielu pacjentów bronchoskopia jest stresującym badaniem. Pielęgniarka może pomóc w redukcji stresu i lęku poprzez:

• rozmowę i wyjaśnienia – obecność pielęgniarki zapewnia pacjentowi wsparcie i poczucie bezpieczeństwa
• techniki relaksacyjne – takie jak głębokie oddychanie lub wizualizacja, co może pomóc pacjentowi w złagodzeniu napięcia przed badaniem.

Przygotowanie fizyczne pacjenta na sali zabiegowej - tuż przed rozpoczęciem badania, pielęgniarka zapewnia odpowiednie przygotowanie pacjenta na sali zabiegowej:

• założenie dostępu dożylnego – pozwala na podawanie leków bezpośrednio do żyły w trakcie i po badaniu
• zapewnienie wygodnej pozycji pacjenta – pacjent najczęściej leży na plecach, z głową lekko uniesioną, co ułatwia wprowadzenie bronchoskopu.
• przygotowanie sprzętu do monitorowania – pielęgniarka sprawdza, czy aparatura do monitorowania parametrów życiowych działa poprawnie, co jest kluczowe w trakcie zabiegu.

Przebieg bronchoskopii

W przebiegu badania możemy wyróżnić 3 fazy: 

• podanie środków znieczulających – miejscowe znieczulenie gardła, a w razie potrzeby – ogólne.  W przypadku bronchoskopii elastycznej stosuje się znieczulenie miejscowe, natomiast w bronchoskopii sztywnej – zazwyczaj znieczulenie ogólne. Rodzaj dobranego znieczulenia może zależeć od np. praktyki danego ośrodka, chorób współistniejących pacjenta. Pacjent otrzymuje dożylnie leki uspokajające i nasenne oraz działające przeciwkaszlowo i przeciwbólowo. Gardło oraz przewody nosowe znieczula się roztworem lidokainy. Po znieczuleniu pacjent jest proszony o przyjęcie odpowiedniej pozycji. Badanie najczęściej wykonuje się w pozycji leżącej, zwykle na wznak lub półsiedzącej.
• wprowadzenie bronchoskopu i obserwacja dróg oddechowych.
• wykonywanie procedur diagnostycznych lub terapeutycznych – takich jak pobieranie wycinków, odsysanie wydzieliny czy usuwanie ciał obcych.

 Opieka pielęgniarska po bronchoskopii

Opieka pielęgniarska po bronchoskopii umożliwia monitorowanie stanu pacjenta oraz szybkie wykrycie ewentualnych powikłań, które mogą pojawić się po badaniu. Pielęgniarka, będąca bezpośrednim opiekunem pacjenta, odgrywa tu rolę nie tylko osoby czuwającej nad jego zdrowiem fizycznym, ale także zapewniającą wsparcie emocjonalne. Opieka pielęgniarska po bronchoskopii skupia się na następujących obszarach:

Monitorowanie stanu pacjenta - po zakończonym badaniu pacjent wymaga szczególnej obserwacji, szczególnie jeśli stosowano znieczulenie ogólne lub sedację. Pielęgniarka regularnie monitoruje następujące parametry:

• tętno i ciśnienie krwi – kontrola tętna i ciśnienia krwi jest istotna, ponieważ niektóre leki stosowane podczas bronchoskopii, takie jak środki znieczulające lub uspokajające, mogą powodować wahania tych parametrów. Regularna ocena pozwala na szybkie wykrycie nieprawidłowości.
• saturacja (poziom nasycenia krwi tlenem) – ze względu na możliwość wystąpienia hipoksji (niedoboru tlenu) po bronchoskopii, pielęgniarka monitoruje saturację. W przypadku spadku saturacji może być konieczne podanie tlenu przez maskę.
• oddech – pielęgniarka ocenia regularność, głębokość i rytm oddechu pacjenta, aby upewnić się, że pacjent prawidłowo oddycha. Zaburzenia mogą wskazywać na powikłania, takie jak skurcz oskrzeli, który wymaga natychmiastowej interwencji.

Ocena stanu gardła i układu oddechowego - bronchoskopia często wiąże się z dyskomfortem w gardle i lekkim podrażnieniem dróg oddechowych, dlatego pielęgniarka regularnie ocenia te objawy, aby szybko zareagować na możliwe powikłania:

• ból i dyskomfort w gardle – pacjent może skarżyć się na ból lub suchość gardła. Wobec tych dolegliwości, przy znacznym dyskomforcie pacjenta, możliwe jest płukanie jamy ustnej wodą lub podanie łagodnych środków przeciwbólowych.
• kaszel i krwioplucie – kaszel i niewielka ilość krwi w plwocinie mogą pojawić się po bronchoskopii, co zwykle jest normą. Pielęgniarka informuje pacjenta o tych objawach i monitoruje ich nasilenie. Jeżeli krwioplucie jest obfite lub pacjent zaczyna odczuwać duszność, wymaga to natychmiastowej reakcji i poinformowania lekarza.

Zapobieganie powikłaniom – jest to jedno z najważniejszych zadań pielęgniarki opiekującej się pacjentem po bronchoskopii. Do najczęstszych powikłań należą:

• hipoksemia (niedobór tlenu) – pielęgniarka powinna monitorować saturację pacjenta, aby w razie potrzeby podać tlen. Po bronchoskopii pacjenci mogą mieć niższy poziom tlenu we krwi, co wymaga odpowiedniego nadzoru
• krwioplucie – choć niewielkie krwioplucie jest normalne, pielęgniarka musi obserwować, czy ilość wydalanej krwi się nie zwiększa, ponieważ obfite krwioplucie może wymagać natychmiastowej interwencji
• infekcje – w celu zapobiegania infekcjom dróg oddechowych, pielęgniarka kontroluje temperaturę pacjenta i zwraca uwagę na ewentualne objawy zakażenia, takie jak gorączka, dreszcze czy kaszel z ropną wydzieliną. W przypadku wystąpienia objawów infekcji należy bezzwłocznie poinformować lekarza.

Wsparcie pacjenta i edukacja - po bronchoskopii pacjent może odczuwać niepokój związany z dyskomfortem po badaniu lub lęk przed ewentualnymi powikłaniami. Pielęgniarka pełni ważną rolę, zapewniając pacjentowi wsparcie emocjonalne i udzielając odpowiednich informacji:

• udzielenie informacji o objawach – pielęgniarka wyjaśnia pacjentowi, że łagodny ból gardła, lekki kaszel i krwioplucie są częstymi objawami po bronchoskopii i zazwyczaj ustępują w ciągu kilku dni
• zalecenia dotyczące jedzenia i picia – po bronchoskopii z użyciem znieczulenia miejscowego pacjent nie powinien spożywać posiłków ani płynów przez co najmniej 1-2 godziny, aby uniknąć ryzyka zakrztuszenia. Pielęgniarka przypomina pacjentowi o tym zaleceniu i monitoruje, czy odruch połykania powrócił
• informacje o objawach alarmowych – pielęgniarka informuje pacjenta, aby natychmiast poinformował o wystąpieniu nietypowych objawów, takich jak: obfite krwioplucie, intensywny ból w klatce piersiowej, gorączka lub duszność.

Zalecenia dotyczące dalszego postępowania i rekonwalescencji - pielęgniarka informuje pacjenta o konieczności przestrzegania zaleceń dotyczących rekonwalescencji i dalszych wizyt kontrolnych:

• odpoczynek i unikanie wysiłku fizycznego – pielęgniarka przypomina pacjentowi o konieczności unikania intensywnego wysiłku fizycznego przez co najmniej 24 godziny po bronchoskopii, zwłaszcza jeśli przeprowadzono dodatkowe procedury, takie jak biopsja
• przestrzeganie higieny – po bronchoskopii pacjent jest bardziej narażony na infekcje dróg oddechowych, dlatego pielęgniarka udziela zaleceń dotyczących higieny, takich jak częste mycie rąk, unikanie kontaktu z osobami przeziębionymi i regularne wietrzenie pomieszczeń
• unikanie drażniących substancji – pielęgniarka instruuje pacjenta, aby unikał palenia papierosów, dymu, pyłów oraz innych substancji drażniących, które mogą podrażnić drogi oddechowe.

Dokumentacja medyczna - pielęgniarka przed i po zakończonej bronchoskopii uzupełnia dokumentację medyczną, która obejmuje: dane z wywiadu, zapis parametrów życiowych (pomiary tętna, ciśnienia krwi, saturacji) oraz inne obserwacje, które mogą być istotne dla dalszej opieki nad pacjentem. Poza w/wym pielęgniarka zapisuje wszelkie zgłaszane przez pacjenta objawy, takie jak ból gardła, kaszel czy krwioplucie oraz wszelkie działania podjęte w odpowiedzi na te symptomy. W dokumentacji odnotowywane są również wszystkie zalecenia przekazane pacjentowi oraz potwierdzenie, że został poinformowany o objawach, które powinny skłonić go do kontaktu z lekarzem.

Bronchoskopia to kompleksowe badanie, które pozwala zarówno na diagnostykę, jak i leczenie niektórych chorób układu oddechowego. Dzięki temu lekarze mogą szybko i skutecznie ocenić stan zdrowia pacjenta, wykonać konieczne biopsje oraz przeprowadzić drobne zabiegi. Opieka pielęgniarska przed i po bronchoskopii jest niezbędnym elementem procedury. Pielęgniarka pełni rolę zarówno medyczną, terapeutyczną, jak i edukacyjną, co ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa pacjentowi oraz zminimalizowanie ryzyka powikłań. Regularne monitorowanie parametrów życiowych, ocena stanu układu oddechowego, zapobieganie powikłaniom oraz udzielanie wsparcia emocjonalnego i edukacyjnego to kluczowe aspekty tej opieki.

Źródła:

Mejza F. Bronchoskopia. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/68569,bronchoskopia Dostęp: 24.10.2024

Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 685

Jankowski M. Sładek K. Bronchoskopia. Medycyna Praktyczna 2024. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.V.26.1. Dostęp: 27.10.2024