W części pierwszej omawiającej rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań na obecność́ alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika omówiliśmy wytyczne dotyczące badania, przechowywania i dokumentowania próbek na obecność alkoholu. Rozporządzenie, które weszło w życie 21 lutego 2023 roku określiło: warunki i metody przeprowadzania przez pracodawcę oraz przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego lub zlecanych przez ten organ badań na obecność w organizmie pracownika: alkoholu i/lub środków działających podobnie do alkoholu. W rozporządzeniu opisano sposób dokumentowania badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie oraz przedstawiono wykaz środków działających podobnie do alkoholu. 

W tej części skupimy się na omówieniu badań, przechowywania i dokumentowania próbek na obecność środków działających podobnie do alkoholu.

Środki działające podobnie do alkoholu – co to takiego?

W rozporządzeniu zdefiniowano środki działające podobnie do alkoholu. Są nimi:

• opioidy;
• amfetamina i jej analogi;
• kokaina;
• kannabinoidy;
• benzodiazepiny. 

Badania na obecność powyższych środków obejmują̨:

1. badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego;
2. badanie krwi;  
3. badanie moczu. 

Badanie na obecność́ środków, działających podobnie do alkoholu, polega na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny i umieszczeniu ich w urządzeniu do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu, zgodnie z instrukcją obsługi tego urządzenia. Do próbek, o których mowa powyżej, nie dodaje się innych substancji, poza znajdującymi się w zestawie urządzenia do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu.

Środki działające podobnie do alkoholu - badanie krwi

Badanie na obecność środków, działających podobnie do alkoholu, polega na analizie laboratoryjnej krwi pobranej z żyły osoby badanej metodą chromatografii gazowej połączonej ze spektrometrią masową lub inną metodą instrumentalną, w tym wysokosprawną chromatografią cieczową, wysokosprawną chromatografią cieczową połączoną ze spektrometrią masową. Krew do badania pobiera się do dwóch probówek w objętości co najmniej 5 cm3, z zachowaniem następujących warunków:

1. do pobrania krwi używa się sprzętu jednorazowego użytku;
2. do probówek, do których pobiera się krew, nie wolno dodawać́ innych substancji, poza środkami zapobiegającymi krzepnięciu i rozkładowi krwi umieszczonymi w każdej probówce przez producenta;
3. do dezynfekcji skóry używa się środków odkażających niezawierających alkoholu. 

W przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że pobranie krwi może spowodować́ zagrożenie życie lub zdrowia osoby badanej, decyzję o pobraniu krwi lub odstąpieniu od jej pobrania podejmuje lekarz. Sporządza się wtedy protokół analogiczny jak w przypadku odstąpienia od badania krwi na obecność alkoholu.

W pobranej krwi oznacza się co najmniej następujące środki działające podobnie do alkoholu:

• morfinę̨ (granica oznaczalności LOQ –10 ng/ml);
• amfetaminę̨ i jej analogi, w tym metylenodioksymetamfetaminę (MDMA), (granica oznaczalności LOQ – 25 ng/ml);
• kokainę̨ (granica oznaczalności LOQ – 10 ng/ml) i jej metabolit – benzoiloekgoninę (granica oznaczalności LOQ – 50 ng/ml);
• delta-9-tetrahydrokannabinol (granica oznaczalności LOQ – 1 ng/ml);
• benzodiazepiny. 

Z wykonanych pobrań i badań sporządza się dokumentację analogiczną jak w przypadku pobierania próbek na obecność alkoholu.

Środki podobne do alkoholu – badanie moczu

Badanie na obecność́ środków, działających podobnie do alkoholu, polega na analizie laboratoryjnej moczu osoby badanej. Mocz do badania pobiera się do dwóch pojemników w objętości co najmniej po 5 cm3, z zachowaniem następujących warunków:

• do pobrania moczu używa się pojemnika jednorazowego użytku, uniemożliwiającego zamianę̨, rozcieńczenie lub dodanie do niego innych substancji po jego zamknięciu;
• do pojemnika, do którego pobiera się mocz, nie wolno dodawać́ innych substancji.

W pobranym moczu oznacza się co najmniej następujące środki działające podobnie do alkoholu:

• morfinę̨ (granica oznaczalności LOQ – 200 ng/ml) i 6-acetylomorfinę (granica oznaczalności LOQ – 20 ng/ml);
• amfetaminę̨ i jej analogi, w tym metylenodioksymetamfetaminę (MDMA), (granica oznaczalności LOQ – 250 ng/ml);
• kokainę̨ (granica oznaczalności LOQ – 50 ng/ml) i jej metabolit – benzoiloekgoninę (granica oznaczalności LOQ – 100 ng/ml);
• 11-nor-9-karboksy-delta-9-tetrahydrokannabinol (granica oznaczalności LOQ – 15 ng/ml);
• benzodiazepiny. 

Probówki zawierające krew i pojemniki zawierające mocz do badań, oznacza się w sposób zapewniający ustalenie tożsamości osoby badanej przez podanie imienia i nazwiska, PESEL (jeżeli nie posiada numeru PESEL – serii i numeru dokumentu potwierdzającego tożsamość́), oraz zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający zmianę̨ ich zawartości lub zniszczenie w czasie przechowywania lub transportu. Czynności te wykonuje się w obecności osoby badanej, jeżeli jest to możliwe. 

Przechowywanie próbek

Do czasu rozpoczęcia badania krwi lub moczu, pobrane próbki przechowuje się i transportuje w temperaturze od 2°C do 6°C. 

Dokumentacja 

Z przebiegu badań na obecność́ środków podobnych do alkoholu przeprowadzonych przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego sporządza się protokół, który zawiera:

• dane osoby badanej: imię̨ i nazwisko, datę̨ urodzenia, PESEL (a jeżeli nie posiada – serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość;
• informację o przyjęciu albo nieprzyjęciu środka działającego podobnie do alkoholu – na podstawie oświadczenia osoby badanej, jeżeli jego złożenie jest możliwe;
• informację o chorobach, na jakie choruje osoba badana – na podstawie oświadczenia osoby badanej, jeżeli jego złożenie jest możliwe;
• opis objawów i okoliczności uzasadniających podejrzenie użycia środka działającego podobnie do alkoholu;
• miejsce, datę̨, godzinę̨ i minutę̨ stwierdzenia objawów i okoliczności, o których mowa powyżej
• datę̨, godzinę̨ i minutę̨ pobrania próbek śliny, krwi lub moczu oraz oznaczenie probówki lub pojemnika z krwią̨ lub moczem;
• miejsce, datę̨, godzinę̨ i minutę̨ oraz metodę̨ badania próbek śliny, krwi lub moczu;
• wyniki badania próbek śliny, krwi lub moczu
• imię, nazwisko, stanowisko i podpis osoby pobierającej próbki śliny, krwi lub moczu;
• imię, nazwisko i podpis osoby badającej próbki śliny, krwi lub moczu;
• imię, nazwisko i podpis osoby, w obecności której przeprowadzono badanie;
• w przypadku odstąpienia od pobrania próbek krwi lub moczu – przyczynę̨ odstąpienia;
• informację czy badanie krwi lub moczu przeprowadzono na żądanie osoby badanej;
• czytelny podpis osoby badanej, jeżeli jego złożenie jest możliwe albo informację o przyczynie niezłożenia podpisu;
• załącznik w postaci kopii ważnego dokumentu potwierdzającego kalibrację lub wzorcowanie urządzenia użytego do przeprowadzenia badania 

Rozporządzenie weszło w życie z dniem 21 lutego 2023 r.