Ministerstwo Zdrowia przedstawiło projekt rozporządzenia regulującego standard organizacyjny opieki zdrowotnej w podmiotach realizujących świadczenia długoterminowe. Dokument porządkuje zasady opieki nad pacjentami przewlekle chorymi i niesamodzielnymi, kładąc nacisk na poszanowanie praw pacjenta, profilaktykę, łagodzenie bólu, edukację oraz dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Rozporządzenie ma na celu określenie jednolitego standardu organizacji opieki zdrowotnej przez podmioty wykonujące działalność leczniczą udzielające świadczeń zdrowotnych w ramach opieki długoterminowej, niezależnie od tego, czy opieka ta jest finansowana ze środków publicznych, czy prywatnych. Ze względu na obecną i prognozowaną sytuację demograficzną rośnie presja na zapewnienie świadczeń opieki długoterminowej z dbałością o jak najwyższy standard i potrzeby użytkowników. 

Planuje się, że rozporządzenie wejdzie w życie z dniem 31 grudnia 2025 r.

Projekt rozporządzenia tworzy ramy organizacyjne, które mają być obowiązujące dla wszystkich podmiotów udzielających świadczeń w zakresie opieki długoterminowej – zarówno w zakładach opiekuńczo-leczniczych (ZOL), pielęgnacyjno-opiekuńczych (ZPO), hospicjach stacjonarnych i domowych, jak i w opiece świadczonej w domu pacjenta. Standard ma przeciwdziałać zróżnicowaniom jakości opieki pomiędzy placówkami w różnych częściach kraju.

Z rozporządzenia wyłączono placówki psychiatryczne, które mają własne regulacje.

W projekcie mocno wyeksponowano prawa pacjenta. Podkreślono obowiązek traktowania każdej osoby z należytą starannością, szacunkiem i poszanowaniem godności, bez względu na wiek, stan zdrowia, wyznanie czy sytuację życiową. Placówki mają zagwarantować:

• ochronę intymności w codziennych czynnościach pielęgnacyjnych,

• poszanowanie tajemnicy medycznej i prywatności,

• dostęp do pełnej informacji o stanie zdrowia oraz prowadzonym leczeniu,

• możliwość zapoznania się z dokumentacją medyczną,

• warunki do realizacji potrzeb duchowych, religijnych, społecznych i kulturalnych,

• prowadzenie rejestru skarg i wniosków oraz wdrożenie jasnych procedur ich rozpatrywania.

Rozporządzenie wskazuje, że prawa pacjenta muszą być realizowane nie tylko formalnie, ale i w praktyce codziennej, a ich naruszenie będzie podstawą do interwencji organów nadzorczych.

Realizacja opieki

Nowy standard precyzuje, jakie obowiązki spoczywają na personelu. Zostały one opisane w sposób bardziej szczegółowy, aby zapewnić jasne wytyczne i uniknąć rozbieżności interpretacyjnych:

• monitorowanie stanu zdrowia z uwzględnieniem zmian chorobowych i oceny ryzyka; regularne pomiary parametrów życiowych, obserwacja objawów zaostrzeń chorób przewlekłych oraz dokumentowanie wszelkich zmian
• prowadzenie farmakoterapii z minimalizowaniem ryzyka polipragmazji (niewłaściwego stosowania wielu leków jednocześnie); konieczność prowadzenia przeglądów lekowych, konsultacji z lekarzem i informowania pacjenta i jego rodziny o możliwych działaniach niepożądanych
• systematyczna ocena bólu u każdego pacjenta i wdrażanie odpowiednich metod jego łagodzenia; stosowanie skal oceny bólu, indywidualne dobieranie terapii oraz monitorowanie skuteczności leczenia
• obserwacja zaburzeń poznawczych i emocjonalnych, aby szybko reagować na zmiany w zachowaniu; prowadzenie regularnych testów przesiewowych, np. w kierunku demencji, depresji czy lęku, a także angażowanie psychologa lub psychiatry w razie potrzeby
• wsparcie w czynnościach higienicznych i pielęgnacyjnych, zapewniając maksymalną samodzielność pacjenta tam, gdzie to możliwe; obejmuje to zarówno pomoc w myciu, karmieniu czy ubieraniu, jak i stosowanie sprzętu wspomagającego, aby promować niezależność
• dostosowanie otoczenia – mebli, sprzętu, oświetlenia – do indywidualnych potrzeb chorego, w tym zapewnienie odpowiedniego łóżka, materaca przeciwodleżynowego, uchwytów czy poręczy, aby zwiększyć bezpieczeństwo i komfort.

Projekt wyraźnie zakazuje ukrytego podawania leków w jedzeniu i piciu, uznając takie praktyki za naruszenie praw pacjenta. Placówki muszą określić szczegółowe procedury dotyczące stosowania przymusu bezpośredniego (np. ograniczenia ruchów, unieruchomienia), z jasnym opisem wskazań, sposobu dokumentowania i nadzoru. Dodatkowo mają zostać wdrożone rozwiązania zapobiegające przemocy, zaniedbaniu i nadużyciom wobec pacjentów, takie jak system zgłaszania incydentów, szkolenia dla personelu i regularne kontrole wewnętrzne.

Indywidualny plan opieki

Dla każdego pacjenta będzie tworzony indywidualny plan opieki długoterminowej. Dokument ten ma obejmować nie tylko aspekty biologiczne, ale także psychologiczne, społeczne, edukacyjne, kulturowe i duchowe. Plan będzie opracowywany przez zespół terapeutyczny i aktualizowany co najmniej raz na trzy miesiące, a także każdorazowo, gdy nastąpi istotna zmiana w stanie zdrowia pacjenta.

Celem planu jest zapewnienie spójności działań całego zespołu, jasne wyznaczenie celów terapeutycznych oraz umożliwienie rodzinie pacjenta aktywnego udziału w procesie opieki.

Łagodzenie bólu

Projekt kładzie szczególny nacisk na walkę z bólem. Każda placówka będzie musiała posiadać pisemne procedury postępowania przeciwbólowego, które obejmują:

·       dostępność odpowiednich leków w trybie ciągłym, z jasno określonym sposobem ich przechowywania i wydawania,

·       stosowanie zarówno metod farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych (np. technik relaksacyjnych, muzykoterapii, fizjoterapii, terapii zajęciowej, aromaterapii), aby wspierać leczenie i poprawiać komfort życia pacjenta,

·       monitorowanie skuteczności leczenia bólu w regularnych odstępach czasu przy użyciu skal oceny bólu, a także ocenę ryzyka działań niepożądanych,

·       dokumentowanie wszystkich działań związanych z terapią przeciwbólową, tak aby zapewnić ciągłość opieki i możliwość analizy skuteczności wdrożonych metod,

·       zapewnienie dostępu do konsultacji specjalistycznych (np. lekarza anestezjologa lub zespołu leczenia bólu) w trudnych klinicznie przypadkach.

Decyzje dotyczące metod leczenia bólu mają być podejmowane wspólnie przez lekarza, pacjenta (o ile to możliwe) i jego rodzinę, z poszanowaniem autonomii pacjenta i jego preferencji. Wprowadza się też obowiązek systematycznego szkolenia personelu z zakresu nowoczesnych metod łagodzenia bólu, aktualnych wytycznych terapeutycznych oraz komunikacji z pacjentami cierpiącymi z powodu bólu.

Profilaktyka i kontrola zakażeń

Rozporządzenie zobowiązuje placówki do wdrożenia kompleksowego systemu kontroli zakażeń, obejmującego:

·       szczepienia ochronne dla pacjentów i personelu zgodnie z aktualnym kalendarzem szczepień, w tym szczepienia przeciwko grypie i COVID-19, aby ograniczyć ryzyko epidemii sezonowych,

·       przestrzeganie zasad higieny rąk i stosowania środków ochrony osobistej, z regularnymi szkoleniami i audytami w tym zakresie,

·       opracowanie procedur dezynfekcji, sterylizacji i utylizacji odpadów medycznych, tak aby zapewnić pełną zgodność z przepisami sanitarno-epidemiologicznymi,

·       monitorowanie występowania zakażeń i patogenów alarmowych poprzez prowadzenie rejestrów, analizowanie źródeł zakażeń i wdrażanie działań naprawczych,

·       wyznaczenie izolatoriów dla pacjentów zakaźnych, z jasno opisanymi procedurami przyjęcia, opieki i wypisu,

·       nadzór nad przygotowywaniem i dystrybucją posiłków oraz prania, z zachowaniem zasad HACCP i kontroli jakości na każdym etapie,

·       zapewnienie dostępu do odpowiednich środków dezynfekcyjnych, sprzętu ochronnego i regularnego serwisu urządzeń,

·       prowadzenie okresowych szkoleń personelu z zakresu zapobiegania zakażeniom i aktualnych wytycznych epidemiologicznych.

Zasady te mają zmniejszyć ryzyko zakażeń wewnątrzplacówkowych, chronić zarówno pacjentów, jak i personel, a także zapewnić pełną gotowość placówki na sytuacje kryzysowe związane z wystąpieniem ognisk epidemicznych.

Edukacja zdrowotna

Projekt rozporządzenia przewiduje obowiązkową, systematyczną edukację zdrowotną skierowaną do pacjentów oraz ich rodzin i opiekunów. Program edukacyjny ma obejmować szeroki wachlarz zagadnień, które pozwolą pacjentom i ich bliskim lepiej zrozumieć chorobę, aktywnie uczestniczyć w procesie leczenia i zapobiegać powikłaniom. Do kluczowych obszarów należą m.in.:

·  szczegółowe informacje o przebiegu chorób przewlekłych, sposobach radzenia sobie z objawami, przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych i znaczeniu systematyczności leczenia,

·  zasady higieny osobistej i pielęgnacji dostosowane do stopnia niesamodzielności pacjenta, w tym techniki zapobiegania infekcjom skóry i błon śluzowych,

·  podstawy zdrowego żywienia z akcentem na zapobieganie niedożywieniu, odwodnieniu i dostosowanie diety do chorób współistniejących,

·  rolę aktywności fizycznej dobranej do wieku i możliwości pacjenta, w tym ćwiczeń wspomagających utrzymanie sprawności i zapobieganie powikłaniom unieruchomienia,

·  profilaktykę odleżyn i innych powikłań długotrwałego leżenia, z uwzględnieniem pielęgnacji skóry, stosowania materacy przeciwodleżynowych oraz częstej zmiany pozycji,

·  rozpoznawanie objawów zakażeń, zasady higieny rąk i postępowania w przypadku infekcji, aby chronić zarówno pacjenta, jak i jego otoczenie,

·  wsparcie w radzeniu sobie z zaburzeniami poznawczymi i emocjonalnymi, w tym edukację dotyczącą metod komunikacji z osobami z demencją, radzenia sobie z lękiem, depresją czy apatią.

Edukacja ma być prowadzona językiem prostym i dostępnym, w różnych formach – od rozmów indywidualnych, przez warsztaty grupowe, po materiały drukowane i multimedialne – tak aby była zrozumiała i praktyczna. Wszystkie działania edukacyjne muszą być systematycznie dokumentowane w historii choroby pacjenta, aby umożliwić ocenę ich skuteczności i kontynuację procesu edukacyjnego.

Dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami

Projekt szczegółowo reguluje zasady dostępności placówek. Podmioty będą zobowiązane do:

• zapewnienia barier architektonicznych (podjazdy, windy, szerokie drzwi, toalety dostosowane do osób z niepełnosprawnościami),

• wprowadzenia oznaczeń w alfabecie Braille’a,

• zagwarantowania możliwości komunikacji w języku migowym,

• umożliwienia obecności psa asystującego w placówce,

• dostosowania stron internetowych do standardu WCAG 2.1, aby osoby niedowidzące i niedosłyszące mogły z nich korzystać.

Wymogi te mają ułatwić korzystanie ze świadczeń osobom z różnymi ograniczeniami sprawności i zagwarantować im pełne prawo do opieki.

Projekt rozporządzenia stanowi ważny krok w kierunku standaryzacji i podniesienia jakości opieki długoterminowej w Polsce. Wprowadzenie jednolitych procedur i wymagań wpłynie nie tylko na poprawę bezpieczeństwa pacjentów, ale także na ujednolicenie warunków pracy dla personelu.