Ogólnopolski Dzień Transplantacji – historia, rola i zadania pielęgniarek

26 stycznia w Polsce obchodzony jest Ogólnopolski Dzień Transplantacji. To święto ma na celu nie tylko upamiętnienie pierwszego w naszym kraju udanego przeszczepu nerki, który przeprowadzono 26 stycznia 1966 roku, ale także podkreślenie roli i wagi transplantologii we współczesnej medycynie. Dzięki postępom w tej dziedzinie wiele osób cierpiących na poważne schorzenia ma szansę na powrót do normalnego życia. Warto przy tej okazji przypomnieć historię transplantacji w Polsce, korzyści płynące z tej metody leczenia, a także wyzwania, z jakimi mierzy się dzisiejsza transplantologia. Szczególną uwagę zwracamy na olbrzymie znaczenie pracy pielęgniarek, które stanowią jeden z filarów opieki nad pacjentem w całym procesie przeszczepiania narządów.
Krótka historia transplantologii w Polsce
Pierwszy w Polsce udany przeszczep nerki został przeprowadzony w 1966 roku przez zespół prof. Jana Nielubowicza i doc. Tadeusza Orłowskiego w Klinice Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie. Dawcą organu była matka pacjenta, dzięki czemu zabieg mógł zostać zrealizowany metodą przeszczepu rodzinnego (od żywego dawcy). Ten przełomowy moment zapoczątkował dynamiczny rozwój polskiej transplantologii nerek.
Kolejnym ważnym wydarzeniem było wykonanie pierwszego przeszczepu serca w Polsce w 1969 roku (prof. Jan Moll w Łodzi), choć wówczas zabieg nie zakończył się długotrwałym powodzeniem. Pierwszy udany przeszczep serca, po którym pacjent przeżył dłuższy czas, przeprowadzono 5 listopada 1985 roku w Zabrzu pod kierownictwem prof. Zbigniewa Religi.
Od tamtej pory Polska znacząco rozwinęła dziedzinę transplantologii – zarówno nerek, serca, wątroby, trzustki, jak i płuc.
Rola pielęgniarek w transplantologii
Pielęgniarki stanowią jeden z kluczowych elementów zespołu medycznego w transplantologii. Ich praca zaczyna się często na długo przed samym zabiegiem i trwa przez cały okres opieki nad pacjentem. W dużym skrócie obejmuje ona takie obszary jak:
- edukacja i przygotowanie pacjenta - pielęgniarki pomagają pacjentowi oraz jego rodzinie zrozumieć proces transplantacji, wyjaśniając zasady przyjmowania leków, możliwe powikłania oraz konieczność regularnych kontroli. Pielęgniarki wspierają również pacjentów w przygotowaniach do zabiegu, np. przypominając o badaniach, pomagając w planowaniu hospitalizacji czy wyjaśniając aspekty związane ze znieczuleniem i opieką pooperacyjną
- opieka okołooperacyjna - pielęgniarki ściśle współpracują z lekarzami i innymi członkami zespołu w zakresie przygotowania pacjenta do zabiegu. Dbałość o prawidłowe przygotowanie operacyjne (aseptyka, odpowiednia dokumentacja, stan ogólny pacjenta) jest kluczowa dla powodzenia transplantacji
- opieka w okresie pooperacyjnym - po przeszczepie pielęgniarki monitorują stan pacjenta, kontrolują parametry życiowe i reagują na pierwsze oznaki ewentualnych powikłań. Czuwają także nad prawidłowym przebiegiem leczenia immunosupresyjnego, przypominają o przyjmowaniu leków, a także pomagają pacjentom radzić sobie z ewentualnymi skutkami ubocznymi
- rehabilitacja i długoterminowa opieka - zespoły pielęgniarskie angażują się w edukację pacjenta po wyjściu ze szpitala, uczą go samodzielnej kontroli stanu zdrowia, zasad zdrowego stylu życia oraz odpowiednich zachowań higienicznych
- wsparcie emocjonalne - transplantacja wiąże się z ogromnym stresem, nie tylko dla pacjenta, ale też dla jego najbliższych. Pielęgniarki często są głowną linią wsparcia – rozmawiają, tłumaczą i starają się łagodzić lęki oraz wątpliwości.
W ramach obchodów Ogólnopolskiego Dnia Transplantacji, a także w trakcie innych aktywności pielęgniarki mogą angażować się w różnorodne inicjatywy, takie jak organizowanie kampanii edukacyjnych, prowadzenie szkoleń dla innych pracowników służby zdrowia, czy też udział w akcjach społecznych mających na celu zwiększenie świadomości społecznej na transplantologii..
Wyzwania i problemy transplantologii
Pomimo kampanii społecznych zachęcających do dawstwa narządów wciąż istnieje niedostateczna liczba dawców. Czas oczekiwania na przeszczep bywa długi, a nie wszyscy pacjenci mogą sobie na to pozwolić ze względu na zaawansowany stan choroby. Wiele osób nie ma wystarczającej wiedzy na temat procedur związanych z transplantacją. W efekcie boją się nieporozumień czy mitów, np. dotyczących tzw. „handlu organami” czy obaw o sposób traktowania ciała zmarłego
W Polsce obowiązuje zasada domniemanej zgody na pobranie narządów po śmierci. Oznacza to, że każdy, kto za życia nie zgłosił oficjalnego sprzeciwu, może być potencjalnym dawcą. W praktyce jednak rodzina i tak jest najczęściej pytana o ostatnią wolę zmarłego. Tu znów niezmiernie ważna jest znajomość stanowiska bliskiej osoby, aby uniknąć wątpliwości.
Polska transplantologia jest na wysokim poziomie, jednak dostęp do najnowszych metod i leków immunosupresyjnych może być ograniczony finansowo. Dalszy rozwój wymaga stałego wsparcia zarówno ze strony instytucji państwowych, jak i organizacji pozarządowych.
Źródła:
Poltransplant – Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji: https://www.poltransplant.org.pl
Polskie Towarzystwo Transplantacyjne (PTT) - http://www.ptt.org.pl
Zdjęcie: Adobe Stock