Młodzież spędza w sieci niemal 5 godzin dziennie, coraz wcześniej styka się z pornografią i cyberprzemocą, a jednocześnie rodzice nie dostrzegają skali tych zjawisk. Najnowszy raport NASK „Nastolatki” to ważny sygnał także dla pielęgniarek – bo problemy związane z dobrostanem psychicznym, uzależnieniem cyfrowym czy przemocą online coraz częściej pojawiają się w gabinetach i na oddziałach.

Raport „Nastolatki” został przygotowany przez NASK – Państwowy Instytut Badawczy zajmujący się m.in. bezpieczeństwem internetu, edukacją cyfrową i badaniem zachowań online. NASK od lat monitoruje aktywność młodzieży w sieci, a jego raporty stanowią ważne źródło wiedzy dla pedagogów, rodziców, nauczycieli i pracowników ochrony zdrowia. Publikacja, na której się opieramy, to przekrojowe badanie skali korzystania z internetu przez młodzież w Polsce, uwzględniające zarówno pozytywne aspekty, jak i zagrożenia związane z życiem cyfrowym.

Badanie „Nastolatki” w edycji 2024 zostało przeprowadzone w okresie od września do października 2024 r. z wykorzystaniem techniki CAWI (Computer-Assisted Web Interview), czyli samodzielnego wypełniania ankiety online przez respondentów i respondentki. W badaniu udział wzięli uczniowie i uczennice szkół podstawowych i ponadpodstawowych oraz ich rodzice lub opiekunowie prawni. W sumie zebrano 3655 pełnych ankiet uczniów i uczennic (z klas 7 i 8 szkół podstawowych oraz klas 1 i 2 szkół ponadpodstawowych) oraz 918 zestawów odpowiedzi od rodziców i opiekunów prawnych, pochodzących ze 160 szkół zlokalizowanych we wszystkich 16 województwach.

Kluczowe wnioski z raportu

Analizując wyniki raportu, należy pamiętać, że są one reprezentatywne dla wybranej grupy wiekowej i środowiska szkolnego, w którym przeprowadzono badanie. Uzyskane dane nie obejmują wszystkich nastolatków w Polsce, ale dzięki szerokiemu zasięgowi badania (160 szkół z całego kraju) dają wiarygodny obraz trendów. Wyniki pozwalają uchwycić zarówno różnice między płciami, jak i odmienne doświadczenia młodzieży i ich rodziców.

· wczesna inicjacja cyfrowa - dzieci otrzymują smartfon średnio w wieku 9–10 lat, ale 40% badanych miało go już przed 9. rokiem życia. W praktyce oznacza to, że nawet uczniowie najmłodszych klas korzystają z mediów cyfrowych, co wymaga od dorosłych – także pielęgniarek – wczesnego wspierania dzieci w rozwijaniu zdrowych nawyków, rozmów o bezpieczeństwie i monitorowania pierwszych sygnałów problemów, np. nadmiernego przywiązania do telefonu czy niepokojących treści.

· czas online - średnio 5 godzin dziennie w dni powszednie; dziewczęta częściej korzystają z social mediów, chłopcy – z gier. Tak duża ekspozycja na ekrany może skutkować problemami ze snem, pogorszeniem koncentracji, drażliwością czy obniżeniem kondycji psychicznej. Pielęgniarki szkolne i pediatryczne mogą pytać o te objawy podczas wywiadu, traktując czas online jako ważny element oceny zdrowia nastolatka.

·  cyberprzemoc - doświadczył jej co trzeci nastolatek; prawie połowa nie podejmuje żadnych działań, a rodzice często nie wiedzą o problemie. To wskazuje na ogromną rolę osób dorosłych – w tym pielęgniarek – w obserwowaniu zmian w zachowaniu, rozmowach z dziećmi i rodzicami oraz w szybkim reagowaniu, gdy pojawiają się objawy lęku, izolacji czy samookaleczeń.

· seksting i pornografia - 28% nastolatków otrzymało nagie zdjęcia, średni wiek pierwszego kontaktu z pornografią to 11 lat i 3 miesiące. Wczesna ekspozycja na treści erotyczne może zaburzać rozwój emocjonalny i relacyjny, a u części młodych prowadzić do uzależnienia od treści pornograficznych. Pielęgniarki mogą sygnalizować ten temat w edukacji zdrowotnej i wspierać rodziców w rozmowach z dziećmi.

· AI w życiu młodych - 70% uczniów korzysta z narzędzi opartych na sztucznej inteligencji, ale większość nie zna pojęcia „deepfake”. To oznacza, że młodzież używa nowych technologii bez pełnej świadomości ryzyka manipulacji i dezinformacji. Rolą pielęgniarek może być tu edukacja zdrowotna i krytyczne omawianie zagrożeń, np. podczas warsztatów w szkołach.

Dlaczego raport jest ważny dla pielęgniarek?

Pielęgniarki, szczególnie pracujące w medycynie szkolnej, pediatrii i psychiatrii dziecięcej, coraz częściej spotykają się z konsekwencjami nadmiernego i ryzykownego korzystania z internetu. Do gabinetów trafiają pacjenci z objawami problematycznego użytkowania smartfona (bezsenność, drażliwość, trudności w nauce), z obniżonym nastrojem i lękiem po doświadczeniach cyberprzemocy, czy z zaburzeniami wynikającymi z wczesnej ekspozycji na pornografię. Raport pokazuje też przepaść między świadomością rodziców a realnymi doświadczeniami dzieci. To otwiera pole dla pielęgniarek do prowadzenia działań edukacyjnych, profilaktycznych i wspierających. Co ważne, pielęgniarki są często pierwszą osobą w systemie zdrowia, do której młody człowiek lub jego rodzic zgłasza się po pomoc – dlatego ich rola wczesnego rozpoznania problemu i skierowania do dalszej diagnostyki lub wsparcia psychologicznego jest nie do przecenienia.

Rekomendacje praktyczne dla pielęgniarek - propozycje

• w wywiadzie zdrowotnym warto uwzględniać pytania o czas spędzany w internecie, doświadczenia cyberprzemocy, korzystanie z social mediów i gier. Pytania te mogą być zadawane w prosty sposób, tak aby młodzież mogła swobodnie opowiedzieć o swoich nawykach.
• edukacja zdrowotna - prowadzenie rozmów z rodzicami i młodzieżą o higienie cyfrowej, znaczeniu snu, ograniczaniu ekranów przed snem i potrzebie równowagi między światem online a offline. Pielęgniarki mogą posługiwać się przykładami i materiałami edukacyjnymi, aby ułatwić zrozumienie problemu
• wczesne reagowanie - przy objawach lęku, depresji, drażliwości czy problemów z koncentracją – uwzględnianie w diagnozie wpływu aktywności online. Warto też obserwować zmiany w wyglądzie (np. przewlekłe zmęczenie, sińce pod oczami) i zachowaniu nastolatków
• współpraca z nauczycielami: pielęgniarka szkolna może wspierać szkołę w działaniach profilaktycznych, prowadzić krótkie zajęcia edukacyjne i być łącznikiem między systemem zdrowia a edukacją. To zwiększa szansę, że problemy zostaną dostrzeżone i rozwiązane na wczesnym etapie.

Raport „Nastolatki” to sygnał, że problemy cyfrowego pokolenia coraz częściej wymagają wsparcia medycznego i psychologicznego. Włączenie tematyki higieny cyfrowej do standardów edukacji zdrowotnej i profilaktyki w opiece pielęgniarskiej może pomóc zmniejszyć skalę problemów w przyszłości.