Zaawansowana Praktyka Pielęgniarska to nie teoria, lecz konkretna rzeczywistość zawodowa pielęgniarek w wielu krajach świata. Nurse Practitioner, pielęgniarka kliniczna czy położna zaawansowanej praktyki – każda z tych ról odpowiada na inne potrzeby pacjentów i systemu. W artykule przybliżamy, czym zajmują się pielęgniarki APN, jakie mają kompetencje i jak wygląda ich codzienna praca.

Model Zaawansowanej Praktyki Pielęgniarskiej (Advanced Practice Nursing – APN) jest dobrze rozwinięty i ugruntowany w systemach opieki zdrowotnej wielu państw, w tym m.in. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Szwecji i Finlandii. W tych krajach pielęgniarki APN stanowią integralną część zespołów terapeutycznych, a ich rola jest jasno określona zarówno legislacyjnie, jak i edukacyjnie. Terminologia stosowana w opisie ról APN opiera się na nazewnictwie anglojęzycznym, zgodnym z klasyfikacjami stosowanymi przez międzynarodowe organizacje, takie jak International Council of Nurses (ICN) czy American Association of Nurse Practitioners (AANP).

Zaawansowana Praktyka Pielęgniarska (Advanced Practice Nursing – APN) to coraz bardziej rozpoznawalny model pracy zawodowej pielęgniarek, który zmienia sposób funkcjonowania zespołów terapeutycznych i samego systemu ochrony zdrowia. Choć w Polsce pojęcie to dopiero zyskuje na znaczeniu, w wielu krajach pielęgniarki APN są stałym, niezastąpionym ogniwem opieki nad pacjentem. Jak wygląda ich praca w praktyce? Kim są i czym się zajmują?

Pielęgniarka praktyk (Nurse Practitioner, NP)

To jedna z kluczowych i najpowszechniej występujących ról w ramach Zaawansowanej Praktyki Pielęgniarskiej. Pielęgniarka praktyk posiada zaawansowane wykształcenie akademickie (co najmniej tytuł magistra pielęgniarstwa, często uzupełniony studiami podyplomowymi lub certyfikatami klinicznymi) oraz wszechstronne przygotowanie praktyczne w zakresie opieki zdrowotnej. W wielu systemach ochrony zdrowia NP pełni funkcję pierwszego kontaktu z pacjentem, zwłaszcza w opiece podstawowej.

Zakres kompetencji NP obejmuje:

• samodzielne przeprowadzanie szczegółowych badań fizykalnych i całościową ocenę stanu zdrowia pacjenta,

• formułowanie diagnozy klinicznej oraz wdrażanie planu leczenia,

• ordynację leków, wystawianie skierowań na badania laboratoryjne i obrazowe,

• prowadzenie konsultacji, monitorowanie efektów terapii i modyfikację leczenia,

• edukację zdrowotną, poradnictwo w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia,

• kierowanie pacjenta do lekarza specjalisty lub innych profesjonalistów w ramach zespołu opieki.

W wielu krajach NP funkcjonują w oparciu o licencje zawodowe i praktykują w różnorodnych kontekstach klinicznych: od ambulatoryjnych praktyk rodzinnych, przez oddziały szpitalne, po jednostki opieki długoterminowej i mobilne zespoły interwencyjne. Ich działania wyróżnia wysoki poziom samodzielności, umiejętność szybkiego podejmowania decyzji klinicznych oraz partnerska współpraca z lekarzami i innymi specjalistami.

Pielęgniarka kliniczna (Clinical Nurse Specialist, CNS)

Pielęgniarka kliniczna to zaawansowany specjalista pielęgniarski, który koncentruje swoje działania na określonym obszarze praktyki klinicznej, takim jak onkologia, neurologia, diabetologia, choroby układu krążenia, intensywna terapia czy opieka paliatywna. CNS odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu wysokiej jakości opieki poprzez działanie na trzech płaszczyznach: praktyki klinicznej, edukacji i zarządzania zmianą w opiece zdrowotnej.

Do głównych zadań CNS należą:

• diagnozowanie złożonych problemów zdrowotnych i wspieranie decyzji terapeutycznych,

• wdrażanie praktyki opartej na dowodach naukowych (Evidence-Based Practice),

• inicjowanie i nadzorowanie wdrażania protokołów klinicznych i standardów postępowania,

• prowadzenie szkoleń dla pielęgniarek i personelu medycznego,

• monitorowanie jakości opieki i analiza ryzyk klinicznych,

• udział w projektowaniu i ocenie systemów opieki oraz innowacji terapeutycznych.

CNS to osoba łącząca ekspertyzę kliniczną z kompetencjami lidera zmian, działająca w strukturach szpitalnych, akademickich i badawczych. Jej działania przyczyniają się nie tylko do poprawy opieki nad pacjentem, ale także do rozwoju zawodowego całego zespołu terapeutycznego.

Pielęgniarka anestezjologiczna (Certified Registered Nurse Anesthetist, CRNA)

Pielęgniarka anestezjologiczna to jedna z najbardziej wymagających i specjalistycznych ról w ramach APN. CRNA posiada zaawansowane przygotowanie teoretyczne i praktyczne z zakresu farmakologii, patofizjologii, opieki świadomej i nieświadomej oraz intensywnej terapii. W wielu krajach, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, CRNA stanowi samodzielnego praktyka odpowiedzialnego za kompleksowe prowadzenie znieczulenia.

Główne kompetencje CRNA obejmują:

• dokładną ocenę przedoperacyjną pacjenta oraz kwalifikację do odpowiedniego rodzaju znieczulenia,

• planowanie i wdrażanie strategii anestezjologicznej, dostosowanej do rodzaju zabiegu i stanu klinicznego,

• podawanie środków znieczulających, monitorowanie stanu pacjenta w czasie operacji oraz zarządzanie reakcjami niepożądanymi,

• opiekę poznieczuleniową, w tym monitorowanie parametrów życiowych, przeciwbólowe leczenie i wsparcie oddechowe,

• podejmowanie szybkich decyzji w sytuacjach krytycznych oraz współpracę z zespołem chirurgicznym i intensywnej terapii.

CRNA to rola obarczona wysoką odpowiedzialnością kliniczną, wymagająca nie tylko doskonałej wiedzy medycznej, ale również odporności psychicznej i zdolności do działania pod presją. W krajach, gdzie liczba lekarzy anestezjologów jest ograniczona, CRNA stanowi fundament funkcjonowania opieki operacyjnej i intensywnej.

Certyfikowana Położna (Certified Nurse Midwife, CNM)

CNM to wysoko wykwalifikowana specjalistka w zakresie opieki okołoporodowej, łącząca kompetencje położnej z uprawnieniami diagnostyczno-terapeutycznymi. Jej rola koncentruje się na wspieraniu kobiet na każdym etapie cyklu reprodukcyjnego, przy zachowaniu holistycznego i partnerskiego podejścia do pacjentki.

Zakres kompetencji CNM obejmuje:

• prowadzenie ciąży fizjologicznej oraz wykonywanie badań kontrolnych zgodnie z protokołami opieki prenatalnej,

• samodzielne prowadzenie porodu drogami natury, w tym ocenę postępu porodu, podejmowanie decyzji klinicznych oraz interwencję w sytuacjach wymagających natychmiastowej reakcji,

• opiekę poporodową nad kobietą i noworodkiem, monitorowanie laktacji, gojenia oraz zdrowia psychicznego po porodzie,

• prowadzenie wizyt ginekologicznych, cytologii, badań przesiewowych oraz poradnictwa w zakresie antykoncepcji,

• edukację zdrowotną oraz wsparcie emocjonalne dla kobiet w ciąży i po porodzie.

CNM funkcjonują w różnorodnych strukturach: od szpitali i klinik po ośrodki porodowe i praktyki prywatne. W modelu opieki środowiskowej odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu dostępności do kompleksowej, łagodnej i bezpiecznej opieki okołoporodowej, zgodnej ze standardami. 

Wspólne cechy ról APN

Bez względu na konkretną specjalizację czy obszar kliniczny, pielęgniarki zaawansowanej praktyki (APN) wykazują szereg wspólnych cech zawodowych i kompetencyjnych, które wyróżniają je w ramach interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego:

• zaawansowane kompetencje kliniczne, obejmujące zarówno diagnozowanie, jak i prowadzenie terapii zgodnie z aktualnymi standardami praktyki opartej na dowodach naukowych (EBP),

• autonomię decyzyjną, która umożliwia podejmowanie samodzielnych decyzji klinicznych w zakresie oceny stanu pacjenta, planowania interwencji, ordynowania leków czy prowadzenia monitoringu terapeutycznego,

• współpracę interdyscyplinarną, prowadzoną na zasadzie partnerskiej relacji z lekarzami, farmaceutami, fizjoterapeutami i innymi specjalistami, z uwzględnieniem kompetencji własnych i zespołu,

• zaangażowanie w edukację i rozwój zawodowy środowiska, poprzez prowadzenie szkoleń, mentoring, konsultacji klinicznych oraz inicjowanie zmian w standardach opieki,

• orientację na jakość i bezpieczeństwo opieki, z naciskiem na wczesne wykrywanie zagrożeń, ciągłe doskonalenie procesów klinicznych i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań poprawiających efektywność leczenia.

Dla wielu profesjonalistek APN staje się alternatywną i atrakcyjną ścieżką rozwoju zawodowego, oferującą realny wpływ na jakość opieki, satysfakcję zawodową i możliwość rozwoju eksperckiego bez konieczności obejmowania funkcji administracyjnych. To również droga do pełniejszego wykorzystania potencjału pielęgniarskiego w systemie ochrony zdrowia.

Zaawansowana Praktyka Pielęgniarska redefiniuje rolę pielęgniarki we współczesnym systemie ochrony zdrowia. To ścieżka dla tych, którzy chcą pogłębiać swoje kompetencje, działać samodzielnie i aktywnie uczestniczyć w procesie terapeutycznym. Choć w Polsce to dopiero początek tej drogi, międzynarodowe doświadczenia pokazują, że APN może przynieść realną zmianę dla pacjentów, zespołów terapeutycznych oraz samych pielęgniarek i położnych.

Źródła:

International Council of Nurses (ICN) - Guidelines on Advanced Practice Nursing (2020)
https://www.icn.ch/resources/publications-and-reports/guidelines-advanced-practice-nursing-2020  dostęp: 12.06.2025

Advanced Practice Nursing: Improving Access to Healthcare in OECD Countries (2020)

https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2024/04/advanced-practice-nursing-in-primary-care-in-oecd-countries_02a6fba9/8e10af16-en.pdf dostęp: 13.06.2025

Kazakidis, K., & Kryczka, T. (2021). Advanced Nursing Practice as a panacea for healthcare in Poland. Nursing in the 21st Century, 20(1(74), 50-57. https://doi.org/10.2478/pielxxiw-2021-0002 Dostęp: 13.06.2025

zdjęcie: Adobe Stock