Choć badanie elektrokardiograficzne (EKG) jest procedurą rutynową, jego jakość zależy w dużym stopniu od prawidłowego przygotowania pacjenta oraz technicznego wykonania. Nawet drobne uchybienia mogą prowadzić do artefaktów lub błędnych interpretacji, co bezpośrednio wpływa na proces diagnostyczny. Poniżej przedstawiamy praktyczny przewodnik dla pielęgniarek, z uwzględnieniem potencjalnych pułapek i standardów postępowania.

Elektrokardiografia (EKG) jest podstawową metodą oceny aktywności bioelektrycznej mięśnia sercowego i stanowi nieodzowny element diagnostyki kardiologicznej, internistycznej oraz anestezjologicznej. Badanie to pozwala na szybkie rozpoznanie nieprawidłowości rytmu serca, przewodzenia impulsów oraz cech niedokrwienia, stanowiąc istotne narzędzie w postępowaniu diagnostyczno-terapeutycznym. 

Badanie EKG umożliwia:

• ocenę rytmu zatokowego i rozpoznanie zaburzeń rytmu serca (np. migotanie i trzepotanie przedsionków, tachyarytmie nadkomorowe, bloki zatokowo-przedsionkowe, przedsionkowo-komorowe I–III stopnia)
• identyfikację cech ostrego i przebytego niedokrwienia oraz zawału mięśnia sercowego (STEMI, NSTEMI)
• ocenę zaburzeń przewodzenia wewnątrzkomorowego (np. blok lewej lub prawej odnogi pęczka Hisa, zespół preekscytacji),
• monitorowanie działania leków (np. proarytmiczne działanie amiodaronu, wydłużenie odstępu QT przez leki psychotropowe)
• kwalifikację pacjentów do procedur diagnostycznych i terapeutycznych (np. koronarografia, implantacja stymulatora, ablacja)
• ocenę skuteczności interwencji (np. skuteczność kardiowersji, obecność rytmu stymulowanego),
• różnicowanie bólu w klatce piersiowej (etiologia sercowa vs niesercowa)
• wykrywanie cech przerostów, zaburzeń elektrolitowych (np. hiperkaliemia, hipokaliemia) oraz objawów zatrucia lekami.

Badanie EKG odzwierciedla bioelektryczną aktywność serca, ale jakość zapisu zależy nie tylko od stanu układu krążenia, lecz także od czynników zewnętrznych: napięcia mięśniowego, ruchu pacjenta, kontaktu elektrod ze skórą, wilgotności czy temperatury. W praktyce klinicznej, niewłaściwe przygotowanie często skutkuje koniecznością powtórzenia badania lub błędnymi decyzjami klinicznymi.

Krok po kroku: przygotowanie pacjenta do EKG

·  otoczenie - pokój powinien być ciepły (ok. 22–24°C), cichy, bez przeciągów i źródeł zakłóceń elektromagnetycznych. Stres termiczny i emocjonalny mogą nasilać napięcie mięśniowe i wywoływać artefakty w zapisie.

· zapewnienie warunków sprzyjających relaksacji - badanie powinno być przeprowadzane w spokojnym, ciepłym pomieszczeniu, aby zminimalizować artefakty spowodowane napięciem mięśniowym lub drżeniem

·    zebranie krótkiego wywiadu – np. informacje o przyjmowanych lekach (szczególnie wpływających na przewodzenie i rytm serca), występujących objawach (np. zawroty głowy, zasłabnięcia, bóle w klatce piersiowej) oraz chorobach współistniejących

·   pozycja pacjenta - pacjent powinien leżeć płasko na plecach, na twardym podłożu, z odsłoniętą klatką piersiową oraz nadgarstkami i kostkami. Kończyny muszą być rozluźnione i ułożone równolegle do ciała – skrzyżowanie rąk lub nóg może powodować zakłócenia. W przypadku pacjentów z dusznością dopuszczalna jest pozycja półsiedząca – należy to odnotować w dokumentacji

·   skóra - elektrody należy przyklejać na suchą i czystą skórę. W przypadku obecności potu, tłustej skóry lub zrogowaceń – przetrzyj miejsce przyłożenia elektrod gazikiem z alkoholem izopropylowym i poczekaj do wyschnięcia. Jeśli konieczne – usuń owłosienie maszynką jednorazową, unikając zacięć i otarć. Zła jakość kontaktu elektrody ze skórą skutkuje artefaktami i utratą sygnału

• komunikacja - przed przystąpieniem do badania wyjaśnij pacjentowi jego przebieg, cel i czas trwania. Upewnij się, że pacjent zrozumiał, że musi leżeć nieruchomo i nie mówić w trakcie rejestracji zapisu, a urządzenia elektroniczne w pobliżu powinny być odłączone. Prawidłowe ułożenie pacjenta: pozycja leżąca na plecach, kończyny rozluźnione, tułów i kończyny dolne odsłonięte, bez uciskającej odzieży.

Warto też wspomnieć, że nie jest to badanie bolesne ani inwazyjne – zmniejsza to napięcie i ryzyko drżenia mięśni

Umiejscowienie elektrod – częste błędy

Elektrody kończynowe:

o   RA (prawa ręka) – na nadgarstku po stronie promieniowej,

o   LA (lewa ręka) – na nadgarstku po stronie promieniowej,

o   RL (prawa noga) – nad kostką boczną,

o   LL (lewa noga) – nad kostką boczną.

Uwaga praktyczna: Jak zapamiętać który kolor elektrody, do której kończyny? 

Metoda „od świateł drogowych do ziemi”

„Czerwony – Żółty – Zielony – Czarny”
🚦 Kolory świateł drogowych od góry w dół, a czarny na końcu – jako uziemienie (prawa noga) - zaczynasz od prawej ręki – lewa ręka – lewa noga – prawa noga

Elektrody przedsercowe:

o   V1: IV przestrzeń międzyżebrowa, prawy brzeg mostka

o   V2: IV przestrzeń międzyżebrowa, lewy brzeg mostka

o   V3: w połowie odległości między V2 a V4

o   V4: V przestrzeń międzyżebrowa, linia środkowo-obojczykowa

o   V5: linia pachowa przednia na poziomie V4

o   V6: linia pachowa środkowa na poziomie V4

Częsty błąd: Umieszczanie V1 i V2 zbyt wysoko (III przestrzeń) lub zbyt nisko (V przestrzeń), co może zmienić obraz QRS i ST, prowadząc do błędnych diagnoz (np. maskowanie zawału).

Uwaga praktyczna: Jak zapamiętać który kolor elektrody, w które miejsce na klatce piersiowej? 

Mnemotechnika: „Mostek, Mostek, Pomiędzy, Pod sutkiem, Pod pachą, Bardziej pod pachą”

1. V1 – Mostek prawa strona (IV przestrzeń)

2. V2 – Mostek lewa strona (IV przestrzeń)

3. V3 – Pomiędzy V2 a V4

4. V4 – Pod sutkiem (linia środkowo-obojczykowa, V przestrzeń)

5. V5 – Pod pachą – linia pachowa przednia

6. V6 – Jeszcze dalej pod pachą – linia pachowa środkowa

LUB

🔍 Wersja dla wzrokowców – mapa ciała:

Zacznij od mostka (V1 i V2), potem V3 w połowie drogi, V4 pod sutkiem, następnie przesuwaj się bocznie po linii V4do V5 (linia pachowa przednia) i dalej do V6 (linia pachowa środkowa) — wszystko na lewej stronie klatki.

Artefakty i zakłócenia: jak ich unikać

Artefakty w zapisie EKG mogą prowadzić do mylącej interpretacji i niepotrzebnych interwencji diagnostycznych lub terapeutycznych. Aby ich uniknąć, należy zwrócić uwagę na następujące czynniki:

·  brak kontaktu elektrody ze skórą – skutkuje tzw. „dryfującą” linią izoelektryczną, co może uniemożliwić odczyt załamków. Przyczyną może być niewłaściwie oczyszczona skóra, nadmierne owłosienie, pot lub nieprawidłowo przyklejone elektrody.

·    skurcze mięśni (artefakty mięśniowe, tzw. muscle tremor) – mogą być wynikiem stresu, napięcia nerwowego lub zimna. Objawiają się w postaci „zaszumionego” zapisu, szczególnie w odprowadzeniach kończynowych. Zaleca się zapewnienie komfortu termicznego i emocjonalnego pacjenta oraz unikanie mówienia lub poruszania się podczas rejestracji.

·   zakłócenia elektromagnetyczne - powodowane przez obecność innych urządzeń elektrycznych (lampy, monitory, telefony komórkowe) w pobliżu aparatu EKG. Warto przeprowadzać badanie w wydzielonym pomieszczeniu i odłączać zbędne źródła prądu zmiennego.

·    ruch pacjenta, kaszel, mowa - mogą prowadzić do deformacji załamków P, QRS, T i fałszywych odczytów. U pacjentów pediatrycznych lub z zaburzeniami świadomości wskazane jest zapewnienie obecności dodatkowej osoby wspomagającej unieruchomienie.

·    luźne lub odklejone elektrody - powodują niestabilną rejestrację i powtarzające się artefakty. Należy regularnie kontrolować stan przyklejenia elektrod, szczególnie w badaniach długoterminowych.

Pamiętaj, że artefakty mogą imitować patologię (np. migotanie przedsionków, zawał), dlatego dokładność techniczna i ocena jakości zapisu to obowiązek każdego członka zespołu pielęgniarskiego wykonującego badanie EKG.

Praktyczne wskazówki dla zespołu pielęgniarskiego

·  oznaczenie miejsc elektrod - warto delikatnym markerem narysować punkty przyłożenia elektrod, szczególnie u pacjentów monitorowanych przez dłuższy czas (np. w OIT, kardiologii interwencyjnej). Ułatwia to wielokrotne prawidłowe umiejscowienie elektrod i pozwala porównać kolejne zapisy.

·  korzystanie z filtrów - jeżeli aparat EKG posiada funkcję filtrów (np. zakłóceń mięśniowych lub siatkowych 50/60 Hz), należy je aktywować zgodnie z zaleceniami producenta. Warto pamiętać, że niektóre filtry mogą wpływać na zapis (np. spłaszczać załamki T) – decyzja o ich użyciu powinna być świadoma

·  powtórne badanie - w razie konieczności powtórzenia EKG (np. z powodu artefaktów, podejrzenia nieprawidłowego zapisu), poinformuj pacjenta o przyczynie, oceń ponownie wszystkie warunki techniczne i umiejscowienie elektrod

·   dokumentacja - każdy zapis EKG powinien zawierać pełną informację: datę i godzinę badania, pozycję pacjenta (leżąca, półsiedząca), powód wykonania (np. ból w klatce piersiowej, kontrola rytmu), ewentualne trudności techniczne (np. artefakty, brak współpracy). To istotne w ocenie porównawczej i diagnostyce dynamicznych zmian w czasie

·    edukacja zespołu - personel wykonujący EKG powinien cyklicznie aktualizować wiedzę praktyczną – np. w ramach szkoleń wewnętrznych lub zewnętrznych

Co może pójść nie tak? Najczęstsze błędy w praktyce

·  zbyt pośpieszne wykonanie badania bez przygotowania pacjenta - pomijanie dokładnego wywiadu, niedostateczne wyjaśnienie procedury, brak oceny stanu skóry – wszystko to może skutkować obniżeniem jakości zapisu

·  nieprawidłowe rozmieszczenie elektrod - typowe błędy to zamiana V1 z V2, umieszczanie przedsercowych zbyt wysoko lub zbyt nisko, zamiana kończynowych (RA z LA). Takie błędy mogą zmieniać morfologię QRS, załamków T lub obrazować fałszywe odchylenia ST.

· brak informacji o lekach przyjmowanych przez pacjenta - nieznajomość leków takich jak beta-blokery, glikozydy nasercowe, leki antyarytmiczne może utrudnić interpretację zapisu i spowodować błędną ocenę rytmu lub przewodzenia.

·  pominięcie komunikacji - pacjent niepoinformowany o konieczności bezruchu może się poruszać, kaszleć, mówić – co prowadzi do artefaktów i konieczności powtórzenia badania. Napięcie emocjonalne wpływa na napięcie mięśniowe, co generuje szumy mięśniowe.

EKG to badanie pozornie proste, ale jego wartość diagnostyczna zależy od precyzji wykonania. Pielęgniarki, wykonując EKG, pełnią rolę kluczowego ogniwa w diagnostyce kardiologicznej. Właściwe przygotowanie pacjenta, znajomość najczęstszych błędów i dbałość o szczegóły to oznaki profesjonalizmu, które przekładają się na bezpieczeństwo i jakość opieki nad chorym

EKG u pacjenta z rozrusznikiem serca – co warto wiedzieć

Badanie EKG u pacjenta z rozrusznikiem wykonuje się standardowo – bez zmian w przygotowaniu ani rozmieszczeniu elektrod. Kluczowe jest jednak wcześniejsze potwierdzenie obecności urządzenia, znajomość jego typu oraz strony implantacji. Jeśli elektroda przedsercowa (np. V1–V3) pokrywa się z okolicą generatora, można delikatnie zmodyfikować jej położenie – przesuwając ją niżej lub nieco bocznie – z obowiązkowym zaznaczeniem tego faktu na zapisie. W EKG mogą być widoczne charakterystyczne „iglice” (spike’i) stymulacji – poprzedzające załamki P lub zespoły QRS. 

WAZNE:

Należy pamiętać, że nie wolno przykładać magnesu w celu aktywacji trybu testowego bez zlecenia lekarza – może to zaburzyć pracę urządzenia i narazić pacjenta na ryzyko bradykardii. Informacja o obecności rozrusznika powinna być zawsze uwzględniona w dokumentacji i opisie zapisu EKG.

Źródła:

Brożek P. Elektrokardiografia (EKG). Medycyna Praktyczna 2024. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/152094,elektrokardiografia-ekg dostęp: 15.10.2025

zdjęcie: Adobe Stock

Treści z serwisu pielęgniarki.com.pl – pielęgniarstwo i położnictwo w praktyce -  mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowią porady specjalistycznej, medycznej, lekarskiej czy pielęgniarskiej.