W codziennej pracy pielęgniarek i położnych odruchy mają ogromne znaczenie diagnostyczne i praktyczne. Choć często traktujemy je jako coś oczywistego, ich rola w ocenie stanu zdrowia pacjentów, monitorowaniu funkcji neurologicznych oraz w opiece nad noworodkami i osobami starszymi jest nie do przecenienia.

Odruch to szybka, automatyczna reakcja organizmu na określony bodziec. W przeciwieństwie do świadomych działań, odruchy zachodzą poza naszą wolą i mają na celu ochronę organizmu, utrzymanie homeostazy oraz ułatwienie adaptacji do zmieniających się warunków. Odruchy są podstawowym mechanizmem działania układu nerwowego i mogą dostarczyć cennych informacji o jego stanie.

Podział odruchów – co warto wiedzieć w praktyce?

W pracy pielęgniarek i położnych szczególnie ważne są następujące grupy odruchów:

1. Odruchy wrodzone – obecne od urodzenia, nie wymagają uczenia się. Przykładem są odruch ssania i szukania u noworodków, które są kluczowe dla ich zdolności do karmienia.
2. Odruchy warunkowe – nabyte w toku życia, wynikające z doświadczenia. Klasycznym przykładem jest odruch Pawłowa, czyli skojarzenie dźwięku dzwonka z podawaniem jedzenia. W kontekście medycznym można zauważyć, że pacjenci mogą wykazywać odruchy warunkowe związane np. z bólem po określonych bodźcach (np. reakcja na widok igły).
3. Odruchy rdzeniowe – reakcje, które nie wymagają udziału mózgu, ponieważ ich łuk zamyka się na poziomie rdzenia kręgowego. Przykładem jest odruch kolanowy (uderzenie w ścięgno rzepki powoduje wyprostowanie nogi). Zaburzenia tych odruchów mogą wskazywać na uszkodzenia rdzenia kręgowego.
4. Odruchy autonomiczne – regulują funkcje narządów wewnętrznych, np. reakcję źrenicy na światło czy odruch kaszlowy. Zaburzenia w tych reakcjach mogą świadczyć o problemach neurologicznych lub metabolicznych.

Odruchy w opiece nad pacjentem

Pielęgniarki i położne często oceniają odruchy w ramach codziennej opieki nad pacjentami. Kilka przykładów ich praktycznego zastosowania:

• Ocena noworodka – badanie odruchów pierwotnych, takich jak Moro, chwytny, ssania czy szukania, pozwala na szybką ocenę neurologicznego rozwoju dziecka. Nieprawidłowości mogą wskazywać na zaburzenia OUN lub wcześniactwo.

• Monitorowanie pacjentów neurologicznych – osłabienie lub brak odruchów może świadczyć o uszkodzeniach układu nerwowego. Przykładem jest ocena odruchów źrenicznych u pacjentów po urazach głowy.

• Opieka nad osobami starszymi – zanikanie pewnych odruchów, np. osłabienie odruchu kaszlowego, zwiększa ryzyko zachłystowego zapalenia płuc.

Co dalej?

Odruchy to zaledwie wierzchołek góry lodowej, jeśli chodzi o neurologię w praktyce pielęgniarskiej i położniczej. W kolejnych częściach tej serii przyjrzymy się bardziej szczegółowo poszczególnym odruchom, ich znaczeniu diagnostycznemu oraz wpływowi na opiekę nad pacjentami w różnych grupach wiekowych.